Giáo án Lịch sử Lớp 10 - Chương trình học kì 1

PHẦN MỘT LỊCH SỬ THẾ GIỚI THỜI NGUYÊN THUỶ, CỔ ĐẠI VÀ TRUNG ĐẠI CHƯƠNG I Xà HỘI NGUYÊN THUỶ Tuần 1: Tiết 1: Bài 1: SỰ XUẤT HIỆN LOÀI NGƯỜI VÀ BẦY NGƯỜI NGUYÊN THUỶ I. MỤC TIÊU BÀI HỌC: 1. Kiến thức: HS cần hiểu những mốc và bước tiến trên chặng đường dài, phấn đấu qua hàng triệu năm của loài người nhằm cải thiện đời sống và cải biến bản thân con người. 2. Tư tưởng: Giáo dục lòng yêu lao động vì lao động không những nâng cao đời sống của con người mà còn hoàn thiện bản thân con người. 3. Kỹ năng: Rèn kỹ năng sử dụng SGK - kỹ năng phân tích, đánh giá và tổng hợp về đặc điểm tiến hoá của loài người trong quá trình hoàn thiện mình đồng thời thấy sự sáng tạo và phát triển không ngừng của xã hội loài người. II. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY – HỌC : 1. Giới thiệu khái quát về chương trình lịch sử lớp 10 Yêu cầu và hướng dẫn phương pháp học bộ môn ở nhà, ở lớp. 2. Dẫn dắt vào bài học: GV nêu tình hướng qua câu hỏi tạo không khí học tập: Chương trình lịch sử chúng ta đã học ở THCS được phân chia thành mấy thời kỳ? Kể tên các thời kỳ đó? Hình thái chế độ xã hội gắn liền với mỗi thời kỳ? Xã hội loài người và loài người xuất hiện như thế nào? Để hiểu điều đó, chúng ta cùng tìm hiểu bài học hôm nay. 3. Tổ chức các hoạt động trên lớp: Hoạt động của thầy và trò Kiến thức cơ bản HS cần nắm Hoạt động 1: Làm việc cá nhân Trước hết GV kể câu chuyện về nguồn gốc của dân tộc Việt Nam (Bà Âu Cơ với cái bọc trăm trứng và chuyện Thượng Đế sáng tạo ra loài người) sau đó nêu câu hỏi: Loài người từ đâu mà ra? Câu chuyện kể trên có ý nghĩa gì? - Từ xa xưa, có nhiều huyền thoại trữ tình về nguồn gốc loài người như: Truyện Nữ Oa của Trung Quốc đã dùng bùn nặn ra con người trên bàn xoay đồ gốm và trao cho linh hồn. Người Hy Lạp cho rằng con người có nguồn gốc từ cá. Còn Việt Nam chúng ta có truyền thuyết về “Con Rồng Cháu Tiên” nói về nguồn gốc của dân tộc ta. Tuy nhiên trình bày về nguồn gốc loài vật và con người có hệ thống hơn cả đó chính là truyền thuyết về Adam và Eva trong Kinh thánh đạo Thiên Chúa giáo. Kinh thánh cho rằng đã tạo dựng nên trời đất trong 5 ngày và ngày thứ 6 tạo ra con người. Thiên Chúa giáo cho rằng: Thiên Chúa đã dựng nên người đàn ông từ đất xét và hà hơi vào sau đó từ cạnh sườn người đàn ông đã tạo ra đàn bà - HS qua hiểu biết, qua câu chuyện GV kể và đọc SGK trả lời câu hỏi: Qua những truyền thuyết trên em có nhận xét gì? + Caâu chuyeän truyeàn thuyeát ñaõ phaûn aûnh xa xöa con ngöôøi muoán lyù giaûi veà nguoàn goác cuûa mình, song chöa ñuû cô sôû khoa hoïc neân göûi gaém ñieàu ñoù vaøo söï thaàn thaùnh. + Ngaøy nay, khoa hoïc phaùt trieån, ñaëc bieät laø khaûo coå hoïc vaø coå sinh hoïc ñaõ tìm ñöôïc baèng cöù noùi leân söï phaùt trieån laâu daøi cuûa sinh giôùi, töø ñoäng vaät baäc thaáp leân ñoäng vaät baäc cao maø ñænh cao cuûa quaù trình naøy laø söï chuyeån bieán töø vöôïn thaønh ngöôøi. - GV dẫn dắt, tạo không khí tranh luận. - GV nhận xét bổ sung và chốt ý. - GV nêu câu hỏi: Vậy con người do đâu mà ra? Căn cứ vào cơ sở nào? Thời gian? Nguyên nhân quan trọng quyết định đến sự chuyển biến đó? Ngày nay quá trình chuyển biến đó có diễn ra không? Tại sao? Hoaït ñoäng 2: Laøm vieäc theo nhoùm - GV: Chaëng ñöôøng chuyeån bieán töø vöôïn ñeán ngöôøi dieãn ra raát daøi. Böôùc phaùt trieån trung gian laø Ngöôøi toái coå (Ngöôøi thöôïng coå). ¶ Nhieäm vuï cuï theå cuûa töøng nhoùm laø: + Nhoùm 1: Thôøi gian tìm ñöôïc daáu tích Ngöôøi toái coå? Ñòa ñieåm? Tieán hoaù trong caáu taïo cô theå? + Nhoùm 2: Ñôøi soáng vaät chaát vaø quan heä xaõ hoäi cuûa ngöôøi toái coå. - HS: Töøng nhoùm ñoïc SGK, tìm yù traû lôøi vaø thaûo luaän thoáng nhaát yù kieán trình baøy. Ñaïi dieän cuûa nhoùm trình baøy keát quaû cuûa mình. GV yeâu caàu HS nhoùm khaùc boå sung. Cuoái cuøng GV nhaän xeùt vaø choát yù. Nhoùm 1: + Thôøi gian tìm ñöôïc daáu tích cuûa Ngöôøi toái coå baét ñaàu khoaûng 4 trieäu naêm tröôùc ñaây. + Di coát tìm thaáy ôû Ñoâng Phi, Giava (Inñoâneâxia), Baéc Kinh (trung Quoác) Thanh Hoaù (Vieät Nam). + Ngöôøi toái coå hoaøn toaøn ñi baèng hai chaân, ñoâi tay ñöôïc töï do caàm naém, kieám thöùc aên. Cô theå coù nhieàu bieán ñoåi: traùn, hoäp soï ( Hình SGK ) Nhoùm 2: Ñôøi soáng vaät chaát ñaõ coù nhieàu thay ñoåi. + Bieát cheá taïo coâng cuï lao ñoäng: Hoï laáy maûnh ñaù hay cuoäi lôùn ñem gheø vôõ taïo neân moät maët cho saéc vaø vöøa tay caàm ® rìu ñaù (ñoà ñaù cuõ - sô kyø). + Bieát laøm ra löûa (phaùt minh lôùn) ® ñieàu quan troïng caûi thieän caên baûn cuoäc soáng töø aên soáng ® aên chín. + Cuøng nhau lao ñoäng tìm kieám thöùc aên. Chuû yeáu laø haùi löôïm vaø saên baét thuù. + Quan heä hôïp quaàn xaõ hoäi, coù ngöôøi ñöùng ñaàu, coù phaân coâng lao ñoäng giöõa nam - nöõ, cuøng chaêm soùc con caùi, soáng quaây quaàn theo quan heä ruoät thòt goàm 5 - 7 gia ñình. Soáng trong hang ñoäng hoaëc maùi ñaù, leàu döïng baèng caønh caây Hôïp quaàn ñaàu tieân Þ baày ngöôøi nguyeân thuyû. Hoạt động 3: cả lớp - GV dùng ảnh và biểu đồ để giải thích giúp HS hiểu và nắm chắc hơn: ảnh về Người tối cổ , ảnh về các công cụ đá, biểu đồ thời gian của Người tối cổ. - Về hình dáng: Tuy còn nhiều dấu tích vượn trên người nhưng Người tối cổ không còn là vượn. - Người tối cổ là Người vì đã chế tác và sử dụng công cụ (mặc dù chiếc rìu đá còn thô kệch đơn giản). - Thời gian: 4 tr.năm 1 tr.năm 4 vạn năm 1 vạn năm (Người tối cổ) - đi đứng thẳng. - Hòn đá ghè đẽo sơ qua. - Hái lượm, săn bắt thú. - Bầy người. Hoạt động 4: cá nhân và cả lớp - GV hỏi: Thời đại Người tinh khôn bắt đầu xuất hiện vào thời gian nào? Bước hoàn thiện về hình dáng và cấu tạo cơ thể được biểu hiện như thế nào? - HS dựa vào SGK trả lời. - GV nhận xét và chốt ý. GV: Động lực của quá trình chuyển biến từ vượn thành người là gì? - HS dựa vào SGK trả lời. - GV nhận xét và chốt ý. Hoạt động 5:Làm việc cá nhân GV: Đời sống của bầy người Nguyên thủy như thế nào? - HS dựa vào SGK trả lời. - GV nhận xét và chốt ý. 1. Nguồn gốc loài người và quá trình chuyển biến từ vượn thành Người Tối cổ, Người Tinh khôn: a. Khái niệm vượn cổ (hình thành khái niệm) - Nguồn gốc loaøi ngöôøi do qúa trình tiến hóa của sinh giới. - Thời gian tồn tại khoaûng 6 đến 15 trieäu naêm tröôùc. - Đặc điểm: Đứng và đi bằng hai chân, 2 chi trước có thể cầm, nắm; ăn hoa quả, củ và cả động vật nhỏ - Địa điểm tìm thấy hóa thạch: Đông Phi, Tây Á, Đông Nam Á. b. Người Tối cổ: - Thời gian tồn tại khoaûng 4 trieäu đến 4 vạn năm tröôùc. - Đặc điểm: đã là người, hoàn toàn đi đứng bằng hai chân, đôi tay trở nên khéo léo, thể tích sọ não lớn và hình thành trung tâm phát tiếng nói trong nãoTuy nhiên dáng đi còn lom khom, trán thấp và bợt ra sau, u mày cao - Biết chế tạo công cụ bằng đá - Laøm ra löûa. - Nơi tìm thấy di cốt: Đông Phi, Đông Nam Á, Trung Quốc, Châu Âu c. Ngöôøi tinh khoân: - Thời gian xuất hiện: Khoảng 4 vạn năm trước - Đặc điểm: Có cấu tạo cơ thể như người ngày nay, thể tích sọ não lớn, tư duy phát triển. - Nơi tìm thấy di cốt: Ở hầu khắp các châu lục. - Động lực của quá trình chuyển biến từ vượn thành người: + Vai trò của quy luật tiến hóa. + Vai trò của lao động đã tạo ra con người và xã hội loài người. 2. Thời kỳ nguyên thủy: - Đời sống vật chất: Biết sử dụng đá ghè, đẽo thô sơ làm công cụ; sống chủ yếu nhờ săn bắn, hái lượm; ở trong hang động, mái đá; biết làm ra lửa để sưởi ấm và nướng chín thức ăn. - Đời sống tinh thần: đã có ngôn ngữ và mầm mống của tôn giáo, nghệ thuật nguyên thủy. - Tổ chức xã hội: Sống thành từng bầy gồm 5 – 7 gia đình, không ổn định. 4. Sơ kết bài học: - GV kiểm tra hoạt động nhận thức của HS với việc yêu cầu HS trả lời câu hỏi. - Nguồn gốc của loài người, nguyên nhân quyết định đến quá trình tiến hoá. - Thế nào là Người tối cổ? Cuộc sống vật chất và xã hội của Người tối cổ? - Những tiến bộ về kỹ thuật khi Người tinh khôn xuất hiện? 5. Dặn dò - ra bài tập về nhà: - Nắm được bài cũ. Đọc trước bài mới và trả lời câu hỏi trong SGK. - Bài tập: * Lập bảng so sánh: Nội dung Thời kỳ đá cũ Thời kỳ đá mới Thời gian Chủ nhân Kỹ thuật chế tạo công cụ đá Đời sống lao động TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Cách mạng Đá Mới: - Hái lượm Trồng trọt à trồng lúa mì, lúa mạch Sản xuất - Săn thú Chăn nuôi được thức ăn - Từ sống du mục à định canh định cư à dựng liều Các con sông Vùng núi cao điều kiện tự nhiện thuận lợi hơi (trồng trọt) Đồng bằng ven biển 2. Các giai đoạn phát triển của loài người: Homo Neanderthanlensis (15 vạn – 3 vạn năm) Homo Sapiens Homo Habilis (15 vạn năm trước) (2 – 1,6 triệu năm trước) Homo Eretus (1,6 triệu – 35 vạn năm) Australopithecus (5 – 1 triệu năm trước) * Ghi chú: - Australopithecus: Người Vượn – Vượn phương Nam - Homo Habilis: Người khéo léo - Homo Eretus: Người đứng thẳng - Homo Neanderthanlensis: Người Neanderthan – người Cận đại - Homo Sapiens: Người Tinh khôn – người Hiện đại ******************************************* Tuần 2 Tiết 2 Bài 2: Xà HỘI NGUYÊN THUỶ I. MỤC TIÊU BÀI HỌC: 1. Kiến thức: - Hiểu được đặc điểm tổ chức thị tộc, bộ lạc, mối quan hệ trong tổ chức xã hội đầu tiên của loài người. - Mốc thời gian quan trọng của quá trình xuất hiện kim loại và hệ quả xã hội của công cụ kim loại. 2. Tư tưởng: - Nuôi dưỡng giấc mơ chính đáng - xây dựng một thời đại Đại Đồng trong văn minh. 3. Kỹ năng Rèn cho Hs kỹ năng phân tích và đánh giá tổ chức xã hội thị tộc, bộ lạc. Kỹ năng phân tích và tổng hợp về quá trình ra đời của kim loại - nguyên nhân - hệ quả của chế độ tư hữu ra đời. II. THIẾT BỊ, TÀI LIỆU DẠY - HỌC: - Tranh ảnh. - Mẫu truyện ngắn về sinh hoạt của thị tộc, bộ lạc. III. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY – HỌC : 1. Kieåm tra baøi cuõ: Caâu hoûi 1: Laäp nieân bieåu thôøi gian veà quaù trình tieán hoaù töø vöôïn thaønh ngöôøi ? Moâ taû ñôøi soáng vaät chaát vaø xaõ hoäi cuûa Ngöôøi toái coå? Caâu hoûi 2:Taïi sao noùi thôøi ñaïi Ngöôøi tinh khoân cuoäc soáng cuûa con ngöôøi toát hôn, ñuû hôn, ñeïp hôn vaø vui hôn? 2. Daãn daét baøi môùi: Baøi moät cho chuùng ta hieåu quaù trình tieán hoaù vaø töï hoaøn thieän cuûa con ngöôøi. Söï hoaøn thieän veà voùc daùng vaø caáu taïo cô theå. Söï tieán boä trong cuoäc soáng vaät chaát. Ñôøi soáng cuûa con ngöôøi toát hôn - ñuû hôn - ñeïp hôn - vui hôn. Vaø trong söï phaùt trieån aáy ta thaáy söï hôïp quaàn cuûa baày ngöôøi nguyeân thuyû - moät toå chöùc xaõ hoäi quaù ñoä. Toå chöùc aáy coøn mang tính giaûn ñôn, hoang sô, coøn ñaày daáu aán baày ñaøn cuøng söï töï hoaøn thieän cuûa con ngöôøi. Baày ñaøn phaùt trieån taïo neân söï gaén keát vaø ñònh hình cuûa moät toå chöùc xaõ hoäi loaøi ngöôøi khaùc haún vôùi toå chöùc baày, ñaøn. Ñeå hieåu toå chöùc thöïc chaát, ñònh hình ñaàu tieân cuûa loaøi ngöôøi ñoù, ta tìm hieåu baøi hoâm nay. 3. Toå chöùc caùc hoaït ñoäng treân lôùp Hoạt động của thầy và trò Kiến thức cơ bản HS cần nắm Hoaït ñoäng 1: Theo nhóm: Nhóm 1: Đời sống vật chất Nhóm 2: Đời sống tinh thần. Nhóm 3: Tổ chức xã hội. Hoaït ñoäng 2: Laøm vieäc theo nhoùm GV neâu: Töø choã con ngöôøi bieát cheá taïo coâng cuï ñaù vaø ngaøy caøng caûi tieán ñeå coâng cuï goïn hôn, saéc hôn, söû duïng coù hieäu quaû hôn. Khoâng döøng laïi ôû caùc coâng cuï ñaù, xöông, tre goã maø ngöôøi ta phaùt hieän ra kim loaïi, duøng kim loaïi ñeå cheá taïo ñoà duøng vaø coâng cuï lao ñoäng. Quaù trình tìm thaáy kim loaïi - söû duïng noù nhö theá naøo vaø hieäu quaû cuûa noù ra sao, chia nhoùm ñeå tìm hieåu. Nhoùm 1: Tìm moác thôøi gian con ngöôøi tìm thaáy kim loaïi? Vì sao laïi caùch xa nhau nhö theá? HS ñoïc SGK, trao ñoåi thoáng nhaát yù kieán. Ñaïi dieän nhoùm trình baøy. Caùc nhoùm khaùc goùp yù. Cuoái cuøng GV nhaän xeùt vaø choát yù: + Quaù trình con ngöôøi tìm vaø söû duïng kim loaïi: Khoaûng 5500 naêm tröôùc ñaây, ngöôøi Taây AÙ vaø Ai Caäp söû duïng ñoàng sôùm nhaát (ñoàng ñoû). Khoaûng 4000 naêm tröôùc ñaây, cö daân ôû nhieàu nôi ñaõ bieát duøng ñoàng thau. Khoaûng 3000 naêm tröôùc ñaây, cö daân Taây AÙ vaø Nam Chaâu AÂu ñaõ bieát ñuùc vaø duøng ñoà saét. GV coù theå phaân tích vaø nhaán maïnh: Con ngöôøi tìm thaáy caùc kim loaïi kim khí caùch raát xa nhau bôûi luùc ñoù ñieàu kieän coøn raát khoù khaên, vieäc phaùt minh môùi veà kyõ thuaät laø ñieàu khoâng deã. Maëc daàu con ngöôøi ñaõ böôùc sang thôøi ñaïi kim khí töø 5500 naêm tröôùc ñaây nhöng trong suoát 1500 naêm, kim loaïi (ñoàng) coøn raát ít, quyù neân hoï môùi duøng cheá taïo thaønh trang söùc, vuõ khí maø coâng cuï lao ñoäng chuû yeáu vaãn laø ñoà ñaù, ñoà goã. Phaûi ñeán thôøi kyø ñoà saét con ngöôøi môùi cheá taïo phoå bieán thaønh coâng cuï lao ñoäng. Ñaây laø nguyeân nhaân cô baûn taïo neân moät söï bieán ñoåi lôùn lao trong cuoäc soáng con ngöôøi. Nhoùm 2: Hệ quả của söï xuaát hieän coâng cuï baèng kim loaïi nhö theá naøo ñoái vôùi saûn xuaát? + Söï phaùt minh ra coâng cuï kim khí ñaõ coù yù nghóa lôùn lao trong cuoäc soáng lao ñoäng: Naêng suaát lao ñoäng vöôït xa thôøi ñaïi ñoà ñaù, khai thaùc nhöõng vuøng ñaát ñai môùi, caøy saâu cuoác baãm, xeû goã ñoùng thuyeàn, xeû ñaù laøm laâu ñaøi; vaø ñaëc bieät quan troïng laø töø choã baáp beânh, tôùi choã ñuû soáng tieán tôùi con ngöôøi laøm ra moät löôïng saûn phaåm thöøa thöôøng xuyeân. Hoaït ñoäng 4: Laøm vieäc caû lôùp vaø caù nhaân Tröôùc tieân GV gôïi HS nhôù laïi quan heä xaõ hoäi nguyeân thuyû. Trong xaõ hoäi nguyeân thuyû, söï coâng baèng vaø bình ñaúng laø "nguyeân taéc vaøng" nhöng luùc aáy, con ngöôøi trong coäng ñoàng döïa vaøo nhau vì tình traïng ñôøi soáng coøn quaù thaáp. Khi baét ñaàu coù saûn phaåm thöøa thì laïi khoâng coù ñeå ñem chia ñeàu cho moïi ngöôøi. Chính löôïng saûn phaåm thöøa ñöôïc caùc thaønh vieân coù chöùc phaän nhaän (ngöôøi chæ huy daân binh, ngöôøi chuyeân traùch leã nghi, hoaëc ñieàu haønh caùc coâng vieäc chung cuûa thò toäc, boä laïc) quaûn lyù vaø ñem ra duøng chung, sau lôïi duïng chöùc phaän chieám moät phaàn saûn phaåm thöøa khi chi cho caùc coâng vieäc chung. GV neâu caâu hoûi: Vieäc chieám saûn phaåm thöøa cuûa moät soá ngöôøi coù chöùc phaän ñaõ taùc ñoäng ñeán xaõ hoäi nguyeân thuyû nhö theá naøo? HS ñoïc SGK traû lôøi, caùc HS khaùc goùp yù roài GV nhaän xeùt vaø choát yù. + Trong xaõ hoäi coù ngöôøi nhieàu, ngöôøi ít cuûa caûi. Cuûa thöøa taïo cô hoäi cho moät soá ngöôøi duøng thuû ñoaïn chieám laøm cuûa rieâng. Tö höõu xuaát hieän trong coäng ñoàng bình ñaúng, khoâng coù cuûa caûi baét ñaàu bò phaù vôõ. + Trong gia ñình cuõng thay ñoåi. Ñaøn oâng laøm coâng vieäc naëng, caøy böøa taïo ra nguoàn thöùc aên chính vaø thöôøng xuyeân Þ Gia ñình phuï heä xuaát hieän. + Khaû naêng lao ñoäng cuûa moãi gia ñình cuõng khaùc nhau. ® Giaøu ngheøo Þ giai caáp ra ñôøi. Þ Coâng xaõ thò toäc raïn vôõ ñöa con ngöôøi böôùc sang thôøi ñaïi coù giai caáp ñaàu tieân - thôøi coå ñaïi. Œ. Công xã thị tộc mẫu hệ - Đời sống vật chất: Sử dụng công cụ bằng đá mài, xương và sừng; kinh tế chủ yếu nhờ trồng trọt và chăn nuôi nguyên thủy kết hợp với săn bắt, hái lượm; biết làm đồ gốm, dệt vải, đan lưới đánh cá, làm nhà ở. - Đời sống tinh thần: Ngôn ngữ, tôn giáo và nghệ thuật nguyên thủy phát triển (Tô tem, vạn vật hữu linh, ma thuật, thờ cúng tổ tiên; hội họa, điêu khắc và sử dụng đồ trang sức). - Tổ chức xã hội: Thị tộc và Bộ lạc; quan hệ huyết thống, cùng làm chung, hưởng chung. 2. Vai trò của công cụ bằng kim loại và sự tiến bộ của sản xuất, quan hệ xã hội: a. Sự xuất hiện của kim loại: + Sự phát triển công cụ đồ đá sang công cụ đồ đồng. + Khoảng 5500 năm trước, phát hiện đồ đồng đỏ. Nơi phát hiện sớm nhất là Tây Á và Ai Cập. + Khoảng 4000 năm trước, phát hiện đồng thau ở nhiều nơi trong đó có VN. + Khoảng 3000 năm trước, con người đã biết sử dụng đồ sắt. b. Hệ quả của việc sử dụng công cụ bằng kim loại: - Tính vượt trội của nguyên liệu đồng và sắt so với đá, sương và sừng. - Sự tiến bộ của kỹ thuật chế tác công cụ: Kỹ thuật luyện kim, đúc đồng và sắt; loại hình công cụ mới: Lưỡi cuốc, lưỡi cày bằng sắt. - Sản xuất phát triển: Nông nghiệp dùng cày (khai phá đất hoang, mở rộng diện tích trồng trọt); thủ công nghiệp (luyện kim, đúc đồng, làm đồ gỗ); năng suất lao động tăng, làm xuất hiện một lượng sản phẩm thừa thường xuyên. - Quan hệ xã hội: Công xã thị tộc phụ quyền thay thế công xã thị tộc mẫu quyền. 2. Quá trình tan rã của xã hội thị tộc và nguyên nhân của quá trình đó: - Một số người lôïi duïng chöùc phận chieám cuûa cải dư thừa làm của riêng => xuaát hieän chế độ tö höõu. - Trong mỗi gia đình phuï heä xuất hiện sự bất bình đẳng và sự đối kháng giữa đàn ông và đàn bà. - Do quá trình chiếm hữu của cải dư thừa và khả năng lao động của mỗi gia đình khác nhau làm xuất hiện kẻ giàu, người nghèo. Xã hội nguyên thủy chuyển dần sang xã hội có giai cấp. - Nguyên nhân: Do sự phát triển của sức sản xuất, làm xuất hiện của cải dư thừa thường xuyên. 4. Sơ kết bài học: - Thế nào là thị tộc - bộ lạc? - Những biến đổi lớn lao của đời sống sản xuất - quan hệ xã hội của thời đại kim khí? 5. Bài tập - Dặn dò về nhà: - Trả lời câu hỏi: + So sánh điểm giống nhau - khác nhau giữa thị tộc và bộ lạc. + Do đâu mà tư hữu xuất hiện? Điều này đã dẫn tới sự thay đổi trong xã hội như thế nào? - Đọc bài 3: + Các quốc gia cổ đại Phương Đông. + Ý nghĩa của bức tranh hình 1 trang 11, hình 2 trang 12. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Sơ đồ sự hình thành và rạn vỡ của xã hội Nguyên Thủy: Thời gian 4 triệu năm trước 1 triệu năm trước 4 vạn năm trước 1 vạn năm trước 5000 năm trước 4000 năm trước 3000 năm trước Sự tiến hóa của con người Chuyển biến từ vượn giống người Người đứng đi: Tối cổ Tinh khôn: Hiện đại Sự phát triển công cụ Lượm hòn đá tiện dùng Ghè đá vừa tay: Đá cũ sơ kỳ Đá cũ hậu kỳ: Ghè, đẽo gọn, sắc Đá mới: Ghè - mài sắc Đồng đỏ Đồng thau Nông nghiệp Sắt. Các nghề thủ công Phương thức kinh tế Lượm hái, săn đuổi bắt thú Cung tên, săn bắn, liều, hang Trồng rau cũ, chăn nuôi Trồng lúa ven song Nông nghiệp. Thủ công nghiệp Giao thông bộ, biển Tổ chức xã hội Bầy vượn giống người Bầy người Nguyên thủy Thị tộc – Xã hội Nguyên thủy Bộ lạc Xã hội có giai cấp – nhà nước Nhà nước mở rộng Làmgốm, đánh cá, cáchmạng Đá mới Tuần 3: Tiết 3 CHƯƠNG II: Xà HỘI CỔ ĐẠI Bài 3: CÁC QUỐC GIA CỔ ĐẠI PHƯƠNG ĐÔNG I. MỤC TIÊU BÀI HỌC: Sau khi học xong bài học, yêu cầu HS phải nắm được những vấn đề sau: 1. Kiến thức: - Những đặc điểm của điều kiện tự nhiên của các quốc gia phương Đông và sự phát triển ban đầu của các ngành kinh tế; từ đó thấy được ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên và nền tảng kinh tế đến quá trình hình thành Nhà nước, cơ cấu xã hội, thể chế chính trị ở khu vực này. - Những đặc điểm của quá trình hình thành xã hội có giai cấp và Nhà nước, cơ cấu xã hội của xã hội cổ đại phương Đông. - Thông qua việc tìm hiểu về cơ cấu bộ máy Nhà nước và quyền lực của nhà vua, HS còn hiểu rõ thế nào là chế độ chuyên chế cổ đại. Những thành tựu lớn về văn hoá của các quốc gia cổ đại phương Đông. 2. Tư tưởng: - Thông qua bài học bồi dưỡng lòng tự hào về truyền thống lịch sử của các dân tộc phương Đông, trong đó có Việt Nam. 3. Kỹ năng: - Biết sử dụng bản đồ để phân tích những thuận lợi, khó khăn và vai trò của các điều kiện địa lý ở các quốc gia cổ đại phương Đông. II. THIẾT BỊ, TÀI LIỆU DẠY - HỌC - Bản đồ các quốc gia cổ đại. - Bản đồ thế giới hiện nay. - Tranh ảnh nói về những thành tựu văn hoá của các quốc gia cổ đại phương đông để minh hoạ. III. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY - HỌC 1. Kieåm tra baøi cuõ: Caâu hoûi kieåm tra ôû tieát 1: Nguyeân nhaân tan raõ cuûa xaõ hoäi nguyeân thuyû? Bieåu hieän? 2. Daãn daét baøi môùi - GV nhaän xeùt caâu traû lôøi cuûa HS, khaùi quaùt baøi cuõ vaø daãn daét HS vaøo baøi môùi vaø neâu nhieäm vuï nhaän thöïc cho Hs nhö sau: Treân löu vöïc caùc doøng soâng lôùn ôû Chaâu AÙ vaø Chaâu Phi töø thieân nieân kyû IV (TCN) cö daân phöông Ñoâng ñaõ bieát tôùi ngheà luyeän kim, laøm noâng nghieäp vaø chaên nuoâi gia suùc. Hoï ñaõ xaây döïng caùc quoác gia ñaàu tieân cuûa mình, ñoù laø xaõ hoäi coù giai caáp ñaàu tieân maø trong ñoù thieåu soá quyù toäc thoáng trò ña soá noâng daân coâng xaõ vaø noâ leä. Quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa Nhaø nöôùc ôû caùc quoác gia coå ñaïi phöông Ñoâng khoâng gioáng nhau, nhöng theå cheá chung laø cheá ñoä quaân chuû chuyeân cheá, maø trong ñoù vua laø ngöôøi naém moïi quyeàn haønh vaø ñöôïc cha truyeàn, con noái. Qua baøi hoïc naøy chuùng ta coøn bieát ñöôïc Phöông Ñoâng laø caùi noâi cuûa vaên minh nhaân loaïi, nôi maø laàn ñaàu tieân con ngöôøi ñaõ bieát saùng taïo ra chöõ vieát, vaên hoïc, ngheä thuaät vaø nhieàu tri thöùc khoa hoïc khaùc. 3. Toå chöùc caùc hoaït ñoäng treân lôùp: Hoạt động của thầy và trò Kiến thức cơ bản HS cần nắm Hoạt động 1: Cá nhân và cả lớp - GV ñaët caâu hoûi: caùc quoác gia coå ñaïi phöông Ñoâng hình thaønh sôùm nhaát ôû ñaâu? Trong khoaûng thôøi gian naøo? - GV cho HS ñoïc SGK vaø thaûo luaän sau ñoù goïi 1 HS traû lôøi, caùc HS khaùc boå sung cho baïn. - GV coù theå chæ treân baûn ñoà quoác gia coå ñaïi Ai Caäp hình thaønh nhö theá naøo, ñòa baøn cuûa caùc quoác gia coå ngaøy nay laø nhöõng nöôùc naøo treân Baûn ñoà Theá giôùi vaø lieân heä ôû Vieät Nam beân löu vöïc soâng Hoàng, soâng Caû ñaõ sôùm xuaát hieän nhaø nöôùc coå ñaïi (phaàn naøy seõ hoïc ôû phaàn Lòch söû Vieät Nam). Quý tộc Nông dân công xã Nô lệ Vua Hoaït ñoäng 1: Caû lôùp vaø caù nhaân GV: Do đâu có sự thống nhất nhà nước? - GV treo baûn ñoà "Caùc quoác gia coå ñaïi" treân baûng, yeâu caàu HS quan saùt, keát hôïp vôùi kieán thöùc phaàn 1 trong SGK traû lôøi caâu hoûi: Caùc quoác gia coå ñaïi phöông Ñoâng naèm ôû ñaâu, coù nhöõng thuaän lôïi gì? - GV goïi 1 HS traû lôøi, caùc HS khaùc coù theå boå sung cho baïn. - GV tieáp tuïc ñaët caâu hoûi: Beân caïnh nhöõng thuaän lôïi thì coù gì khoù khaên? Muoán khaéc phuïc khoù khaên cö daân phöông Ñoâng ñaõ phaûi laøm gì? - GV goïi 1 HS traû lôøi, caùc HS boå sung cho baïn. - GV nhaän xeùt vaø choát yù: + Thuaän lôïi: ñaát ñai phuø sa maøu môõ vaø meàm neân coâng cuï baèng goã, ñaù cuõng coù theå canh taùc vaø taïo neân muøa maøng boäi thu. + Khoù khaên: Deã bò nöôùc soâng daâng leân gaây luõ luït, maát muøa vaø aûnh höôûng ñeán cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân. - Muoán baûo veä muøa maøng vaø cuoäc soáng cuûa mình, ngay töø ñaàu cö daân phöông Ñoâng ñaõ phaûi ñaép ñeâ, trò thuyû, laøm thuyû lôïi. Coâng vieäc naøy ñoøi hoûi coâng söùc cuûa nhieàu ngöôøi soáng quaàn tuï, gaén boù vôùi nhau trong caùc toå chöùc xaõ hoäi. - GV ñaët caâu hoûi: Neàn kinh teá chính trò caùc quoác gia coå ñaïi phöông Ñoâng? - GV goïi HS traû lôøi, caùc HS khaùc boå sung. - GV choát laïi: Noâng nghieäp töôùi nöôùc, chaên nuoâi vaø thuû coâng nghieäp, trao ñoåi haøng hoaù trong ñoù noâng nghieäp töôùi nöôùc laø ngaønh kinh teá chính, chuû ñaïo ñaõ taïo ra saûn phaåm dö thöøa thöôøng xuyeân. Hoaït ñoäng 2: Laøm vieäc theo nhoùm GV giao nhieäm vuï cho töøng nhoùm: - Nhoùm 1: Nguoàn goác vaø vai troø cuûa noâng daân coâng xaõ trong xaõ hoäi coå ñaïi Phöông Ñoâng? - Nhoùm 2: Nguoàn goác cuûa quyù toäc? - Nhoùm 3: Nguoàn goác cuûa noâ leä? Noâ leä coù vai troø gì? - GV nhaän xeùt vaø choát yù: + Nhoùm 1: Noâng daân vuøng naøy gaén boù trong khuoân khoå cuûa coâng xaõ noâng thoân. ÔÛ hoï toàn taïi caû "caùi cuõ" (nhöõng taøn dö cuûa xaõ hoäi nguyeân thuyû: cuøng laøm ruoäng chung cuûa coâng xaõ vaø cuøng trò thuyû), vöøa toàn taïi "caùi môùi" (ñaõ laø thaønh vieân cuûa xaõ hoäi coù giai caáp: soáng theo gia ñình phuï heä, coù taøi saûn tö höõu,) hoï ñöôïc goïi laø noâng daân coâng xaõ. Vôùi ngheà noâng laø chính neân noâng daân coâng xaõ. Vôùi ngheà noâng laø chính neân noâng daân coâng xaõ laø löïc löôïng ñoâng ñaûo nhaát, coù vai troø to lôùn trong saûn xuaát, hoï töï nuoâi soáng baûn thaân cuøng gia ñình vaø noäp thueá cho quyù toäc, ngoaøi ra hoï coøn phaûi laøm moät soá nghóa vuï khaùc nhö ñi lính, xaây döïng caùc coâng trình. + Nhoùm 2: Voán xuaát thaân töø caùc boâ laõo ñöùng ñaàu caùc thò toäc, hoï goàm caùc quan laïi töø Trung Öông xuoáng ñòa phöông. Taàng lôùp naøy soáng sung söôùng (ôû nhaø roäng vaø xaây laêng moä lôùn) döïa treân söï boùc loät noâng daân: hoï thu thueá cuûa noâng daân döôùi quyeàn tröïc tieáp hoaëc nhaän boång loäc cuûa Nhaø nöôùc cuõng do thu thueá cuûa noâng daân. + Nhoùm 3: Noâ leä, chuû yeáu laø tuø binh vaø thaønh vieân coâng xaõ bò maéc nôï hoaëc bò phaïm toäi. Vai troø cuûa hoï laø laøm caùc coâng vieäc naëng nhoïc, haàu haï quyù toäc, hoï cuõng laø nguoàn boå sung cho noâng daân coâng xaõ. Œ Tình hình phát triển sớm ở Ai Cập, Lưỡng Hà, Trung Quốc, Ấn Độ Cổ đại và sự hình thành các quốc gia Cổ đại ở phương Đông: a. Nhà nước được hình thành sớm - Ở Ai Cập: 3200 TCN, hình thành nhà nước thống nhất. - Ở Lưỡng Hà: Khoảng thiên niên kỷ thứ IV TCN, hình thành nhà nước nhỏ của người Su-me. - Ở Ấn Độ: Khoảng Thiên niên kỷ thứ III TCN, hình thành các quốc gia Cổ đại ở lưu vực sông Ấn. - Ở Trung Quốc: Khoảng thế kỷ XXI TCN, hình thành vương quốc nhà Hạ. - Như vậy, các nhà nước phương Đông thời Cổ đại được hình thành sớm hơn ở Hy Lạp và Rô-ma tới hơn 1000 năm