Giáo án Lịch sử Lớp 11 - Bài 21: Phong trào yêu nước chống Pháp của nhân dân Việt Nam trong những năm cuối thế kỷ XIX - Đào Thị Kim Loan

Tiết 27 10/3/2010 Bài 21 PHONG TRÀO YÊU NƯỚC CHỐNG PHÁP CỦA NHÂN DÂN VIỆT NAM TRONG NHỮNG NĂM CUỐI XIX I. Mục tiêu bài học 1. Kiến thức: HS cần nắm được: Hoàn cảnh phong trào đấu tranh vũ trang chống Pháp cuối XIX, trong đó có cuộc khởi nghĩa Cần vương và các cuộc khởi nghĩa khác. Hoàn cảnh lịch sử, các giai đoạn phát triển của phong trào Cần vương và đặc điểm của mỗi giai đoạn. Các khái niệm “cần vương”, “văn thân”, “sĩ phu” 2. Tư tưởng Giáo dục học sinh lòng yêu nước, ý chí đấu tranh giải phóng dân tộc. 3. Kỹ năng Củng cố kỹ năng phân tích, nhận xét. II. Thiết bị, tài liệu dạy - học Lược đồ kinh thành Huế 1885 Lược đồ những địa điểm diễn ra các khởi nghĩa trong phong trào Cần vương. Bảng phụ: các giai đoạn phát triển của phong trào Cần vương III. Tiến trình tổ chức dạy – học 1. Kiểm tra bài cũ Hoàn cảnh, nội dung cơ bản của Hiệp ước 1883 và 1884. 2. Dẫn dắt vào bài Sau Hiệp ước 1884 thực dân Pháp đã đặt được ách thống trị trên toàn cõi VN. Tuy nhiên chúng mới chỉ khuất phục được thế lực phong kiến đầu hàng, còn đông đảo quần chúng nhân dân vẫn nuôi chí chờ thời, sẵn sàng đứng lên đấu tranh chống xâm lược. Để hiểu được phong trào yêu nước chống Pháp của nhân dân ta cuối XIX diễn ra như thế nào chúng ta cùng tìm hiểu bài 21. Trong tiết một, chúng ta tìm hiểu nguyên nhân và các giai đoạn phát triển của phong trào Cần vương. 3. Hoạt động dạy – học Hoạt động thầy - trò Nội dung Hoạt động 1: cả lớp và cá nhân GV: Do triều đình bảo thủ, nhu nhược, ảo tưởng trước thực dân pháp. Với Hiệp ước Hác măng và Patơnốt, thực dân Pháp hoàn thành quá trình xâm lược Việt Nam. GV nêu câu hỏi: Tình hình Việt Nam sau Hiệp ước Hác măng Và Patonot? HS trả lời, GV chốt lại: thực dân Pháp bắt đầu thiết lập chế độ bảo hộ ở Bắc kỳ và Trung kỳ. GV: Mặc dù vậy, thực dân Pháp không khuất phục được nhân dân và phái chủ chiến trong triều đinh, phong trào đấu tranh chống Pháp vẫn tiếp tục phát triển. GV nêu câu hỏi: Tác dụng phong trào chống Pháp của nhân dân ? HS suy nghĩ trả lời, GV két luận: Thái độ kiên quyết của nhân dân cả nước đã cổ vũ cho phe chủ chiến trong triều đình mạnh tay hành động chuẩn bị cho một cuộc chống Pháp giành lại chủ quyền. GV đặt câu hỏi: Phái chủ chiến do ai đứng đầu ? HS theo dõi SGK trả lời GV bổ sung: từ 60/XIX, trong triều đình phân hóa thành 2 bộ phận phái chủ hòa do Tự Đức ủng hộ, phái chủ chiến do Tôn Thất Thuyết và Nguyễn Văn Tường đứng đầu. GV giới thiệu về Tôn Thất Thuyết. Hoạt động 2: cá nhân GV yêu cầu HS đọc phần chữ nhỏ, trả lời câu hỏi: Những hành động đó nhằm mục đích gì? HS trả lời, GV chốt lại: hành động đó nhằm mục đích chuẩn bị cho một cuộc nổi dậy giành lại chủ quyền. => Quan hệ giữa tòa Khâm sứ Pháp ở Trung kỳ và triều đình trở nên căng thẳng. GV nêu câu hỏi: Âm mưu của Pháp là gì? HS trả lời, GV chốt lại: Pháp tìm mọi cách loại phái chủ chiến. Trước tình hình đó, phái chủ chiến buộc phải hành động trước. Hoạt động 3: cả lớp và cá nhân GV cho HS xem tranh: súng pháo nhà Nguyễn, hoàng thành Huế GV dùng Lược đồ Kinh thành Huế 1885 trình bày cuộc phản công kinh thành Huế của phái chủ chiến theo SGK. HS quan sát lược đồ nắm kiến thức. GV nêu câu hỏi: Vì sao cuộc tấn công của phái chủ chiến thất bại? HS trả lời, GV kết luận: Do chuẩn bị thiếu chu đáo, sức chiến đấu của quân ta nhanh chóng giảm sút, lực lượng địch còn mạnh, chưa biết phát động kháng chiến toàn dân, toàn diện và thời cơ khởi nghĩa, mới chỉ lấy “cái tôi”, cái anh hùng để đối chọi với giặc, nên phong trào không thể giành thắng lợi. Hoạt động 4: cá nhân GV nêu câu hỏi: Phong trào Cần vương ra đời trong hoàn cảnh nào? HS theo dõi SKG trả lời, GV kết luận: Sau khi.. GV giới thiệu nội dung chiếu Cần vương, nêu câu hỏi: Em hiểu thế nào là Cần vương? Mục đích Chiếu Cần vương là gì? Tác dụng? HS suy nghĩ trả lời, GV nhận xét: Cần vương là giúp vua đánh Pháp, khôi phục nền độc lập dân tộc, lập lại chế độ phong kiến, kêu gọi văn thân, sĩ phu, nhân dân giúp vua cứu nước. Vì vậy, Chiếu Cần vương thổi lên ngọn lữa yêu nước trong nhân dân, phong trào đấu tranh vũ trang chống Pháp diễn ra sôi nổi trong những năm cuối XIX. Hoạt động 1: hoạt đông nhóm Nhóm 1 (dãy BGV): theo dõi SGK, nêu được những nội dung sau của giai đoạn 1: - Lãnh đạo - Lực lượng tham gia - Địa bàn - Phong trào tiêu biểu - Kết quả Nhóm 2 (dãy của vào): Tìm hiểu giai đoạn 2 - Lãnh đạo - Địa bàn - Phong trào tiêu biểu - Kết quả - Tính chất Sau 5 phút, GV gọi đại diện 2 nhóm trình bày và xác định HS địa danh và các cuộc khởi nghĩa tiêu biểu trên bản đồ. GV dùng bảng phụ kết luận và bổ sung diễn biến giai đoạn 1. GV hỏi: Vì sao sau khi vua Hàm Nghi bị bắt phong trào vẫn tiếp tục nổ ra? HS suy nghĩ trả lời. GV kết luận: tính chất Cần cương không còn, nhưng mục đích cứu nước còn và luôn là mục tiêu hướng tới của nhân dân ta. Vì vậy phong trào vẫn tiếp tục diễn ra => Phong trào Cần vương mang đậm tính dân tộc. GV bổ sung về Hàm Nghi GV bổ sung diến biến, kết quả giai đoạn 2. GV nêu câu hỏi: Nêu đặc điểm phong trào “Cần vương” ? HS suy nghĩ trả lời: Lãnh đạo: sĩ phu, văn thân Mục tiêu: chống Pháp, giành độc lập, khôi phục chế độ phong kiến Lực lượng: văn thân, sĩ phu và nông dân Tuy diễn ra dưới khẩu hiệu “Cần vương” nhưng thực chất là phong trào chống Pháp với mục tiêu giành độc lập, đưa dân tộc thoát khỏi ách xâm lược. I. Phong trào Cần vương bùng nổ 1. Cuộc phản công quân Pháp của phái chủ chiến tại kinh thành Huế và sự bùng nổ của phong trào Cần Vương a. Cuộc phản công quân Pháp của phái chủ chiến tại kinh thành Huế. - Nguyên nhân + Sau Hiệp ước Hác măng và Patơnốt, thực dân Pháp bắt đầu thiết lập chế độ bảo hộ ở Bắc kỳ và Trung kỳ. + Phong trào chống Pháp của nhân dân, quan lại, văn thân và sĩ phu yêu nước diễn ra sôi nổi: Hà Nội, Bắc Ninh, Hải Dương.. + Chủ trương của phái chủ chiến: Dựa vào kháng chiến nhân dân, chuẩn bị lực lượng, chờ cơ hội chống Pháp, lập lại trật tự phong kiến. + Trước tình hình đó, thực dân Pháp tìm mọi cách loại phái chủ chiến. Biết được âm mưu của Pháp, Tôn Thất Thuyết và lực lượng chủ chiến đã ra tay trước. - Diễn biến + Đêm 4 rạng 5/7/ 1885 Tôn Thất Thuyết cho quân triều đình tấn công Pháp ở tòa Khâm sứ và đồn Mang cá. + 5/7/1885 quân Pháp phản công, chúng cướp bóc và tàn sát nhân dân ta vô cùng man rợ. b. Phong trào Cần vương - Cuộc tấn công hoàng thành Huế thất bại,Tôn Thất Thuyết đưa vua Hàm Nghi cùng triều đình lên sơn phòng Tân Sở - Quảng Trị. - 13/7/1885 Tôn Thất Thuyết lấy danh nghĩa vua Hàm nghi ra chiếu Cần vương kêu gọi văn thân, sĩ phu và nhân dân cả nước đứng lên vì vua mà kháng chiến. - Chiếu Cần vương đã thổi lên ngọn lữa yêu nước trong nhân dân, tạo thành phong trào vũ trang chống Pháp sôi nổi, kéo dài 1885- 1896. 2. Các giai đoạn phát triển của phong trào Cần vương. Phong trào Cần vương phát triển qua 2 GĐ: a. Từ năm 1885-1888 - Lãnh đạo: Hàm Nghi,Tôn Thất Thuyết và các văn thân, sĩ phu yêu nước - Địa bàn: rộng khắp cả nước, nhất là ở Bắc kỳ và Trung kỳ - Lực lượng: đông đảo nhân dân và cả dân tộc thiểu số - Cuộc khởi nghĩa tiêu biểu: Bãi sậy, Ba Đình, Hương Khê - Kết quả: cuối 1888 vua Hàm Nghi bị bắt và bị lưu đày sang Angiêri. b. Từ năm 1888 – 1896 - Lãnh đạo: Các sĩ phu, văn thân yêu nước - Địa bàn: vùng đồng bằng bị thu hẹp và chuyển lên hoạt động ở trung du và miền núi. - Cuộc khởi nghĩa tiêu biểu: Hương Khê, Hồng Lĩnh. - Kết quả: 1896 phong trào thất bại. * Tính chất: là phong trào yêu nước chống thực dân Pháp theo khuynh khướng ý thức hệ phong kiến, thể hiện tính dân tộc sâu sắc IV. Củng cố bài, dặn dò - Củng cố: Nguyên nhân, tính chất của phong trào Cần Vương - Dặn dò: Học bài cũ, chuẩn bị bài mới - Bài tập: Câu 1: Tôn Thất Thuyết mượn danh nghĩa vua Hàm Nghi xuống chiếu Cần Vương khi đang ở đâu? * Căn cứ Tân Sở, Câu 2: Vì sao cuộc phản công kinh thành Huế bị thất bại? * Lực lượng chuẩn bị chưa chu đáo, vũ khí thô sơ, chưa liên kết chặt chẽ với lực lượng bên ngoài. Câu 3: Phong trào Cần vương diễn ra trong thời gian nào? Chia thành mấy giai đoạn? * Từ 1885 – 1896, chia thành 2 giai đoạn: 1885-1888, 1888-1896 - Chuẩn bị bài mới Cuộc khởi nghĩa Thời gian Lãnh đạo Địa bàn Kết quả-ý nghĩa Khởi nghĩa Bãi Sậy Khởi nghĩa ba Đình Khởi nghĩa Hương Khê Khởi nghĩa Yên Thế So sánh phong trào Cần vương và cuộc khởi nghĩa yên Thế Nhận xét phong trào vũ trang chống Pháp cuối XIX ================================================================================ Tiết 28 I. Mục tiêu bài học 1. Kiến thức: HS cần nắm được: Diễn biến, kết quả, ý nghĩa các phong trào tiêu biểu trong phong trào Cần vương: khởi nghĩa Ba Đình, Hương Khê, Bãi Sậy Các giai đoạn cuộc khởi nghĩa Yên Thế. Sự khác biệt giữa cuộc khởi nghĩa Yên Thế với phong trào Cần vương 2. Tư tưởng Giáo dục học sinh lòng yêu nước, ý chí đấu tranh giải phóng dân tộc. 3. Kỹ năng Củng cố kỹ năng phân tích, nhận xét. Sử dụng bản đồ II. Thiết bị, tài liệu dạy - học Lược đồ khởi nghĩa Bãi Sậy, Ba Đình, Hương Khê, Yên Thế III. Tiến trình tổ chức dạy – học 1. Kiểm tra bài cũ Hoàn cảnh, diễn biến, kết quả, ý nghĩa cuộc phản công kinh thành Huế 1885 2. Dẫn dắt vào bài Sau Hiệp ước 1884 thực dân Pháp đã đặt được ách thống trị trên toàn cõi VN. Tuy nhiên chúng mới chỉ khuất phục được thế lực phong kiến đầu hàng, còn đông đảo quần chúng nhân dân vẫn nuôi chí chờ thời, sẵn sàng đứng lên đấu tranh chống xâm lược. Để hiểu được phong trào yêu nước chống Pháp của nhân dân ta cuối XIX diễn ra như thế nào chúng ta cùng tìm hiểu nội dung tiếp theo của bài 21. Trong tiết này, chúng ta tìm hiểu diễn biến, kết quả một số cuộc khởi nghĩa tiêu biểu và phong trào nông dân Yên Thế. 3. Hoạt động dạy – học Hoạt động của Thầy và trò Nội dung Hoạt động nhóm: Nhóm 1: Khởi nghĩa Bãi Sậy Nhóm 2: Khởi nghĩa Ba Đình Nhóm 3: Khởi nghĩa Hương Khê Nhóm 4: Khởi nghĩa Yên Thế - Thời gian - Lãnh đạo: - Địa bàn: - Diễn biến chính: - Kết quả-ý nghĩa: Sau 10 phút, gọi đại diện từng tổ trình bày nội dung và cử đại diện trình bày trên bản đồ. GV theo dõi nội dung chỉnh sửa đồng thời cùng HS tìm hiểu các cuộc khởi nghĩa trên bản đồ GV bổ sung về: Nguyễn Thiện Thuật, Pạm Bành, Đinh Công Tráng, Phan Đình Phùng, Hoàng Hoa Thám, Cao Thắng. Điểm khác nhau giữa phong trào Yên Thế và phong trào Cần vương Phong trào Cần vương Khởi nghĩa yên Thế Cuộc khởi nghĩa hưởng ứng chiếu Cần vương, mục đích giúp vua Nhân dân tự võ trang, chống chính sách cướp bóc, bình định của Pháp II. Một số cuộc khởi nghĩa tiêu biểu trong phong trào Cần vương và phong trào đấu tranh tự vệ cuối XIX. 1. Khởi nghĩa Bãi Sậy - Thời gian: 1885-1892 - Lãnh đạo: 1883-1885 Đinh Gia Quế 1885-1892 Nguyễn Thiện Thuật - Địa bàn: Căn cứ: Hưng Yên Địa bàn hoạt động: Hưng Yên, Hải Dương, Bắc Ninh, Thái Bình, Nam Định, Quảng Yên - Diễn biến chính: + 1885-1887, từ căn cú Bãi Sậy không chế các tuyến giao thông đường bộ Hà Nội- Hải Phòng, Hà Nội-Nam Định, Hà Nội-Bắc Ninh và tuyến đường thủy trên sông Thái Bình, sông Hồng, sông Đuống. Nghĩa quân chia thành những đội nhỏ 20-25 người, tự võ trangvà trà trộn vào dân để hoạt động, đã có nhiều trận đánh ác liệt. + 1888-1892 giai đoạn chiến đấu quyết liệt, TD Pháp thực hiện chính sách “dùng người Việt trị người Việt” cô lập căn cứ Bãi Sậy. Kết quả-ý nghĩa: + 7-1889 Nguyễn Thiện Thuật phải lánh sang TQ + 12/8/1889 Đốc Tít bị bắt và bị đày sang Angieri + 1892 các tướng lĩnh còn lại về với nghĩa quân Đề Thám 2. Khởi nghĩa Ba Đình 1886-1887 - Thời gian: 1886-1887 - Lãnh đạo: Phạm Bành, Đinh Công Tráng - Địa bàn: Ba làng: mậu Thịn, Thượng Thọ, Mĩ Khê (Nga Sơn-Thanh Hóa) - Lực lượng: khoảng 300 người Kinh, Thái, Mường - Diễn biến chính: + 12-1886, thực dân Pháp tập trung 500 quân, mở cuộc tấn công vào căn cứ Ba Đình, nhưng thất bại + 6/1/1887, phpa huy động 2500 quân, có pháo binh yểm trợ, bao vây căn cứ rồi lấn dân từng bước - Kết quả-ý nghĩa: 21/1/1887, Pháp chiếm căn cứ, điên cuồng đốt phá, nhiều thủ lĩnh bị hi sinh. 3. Khởi nghĩa Hương Khê - Thời gian: 1885-1896 + GĐ 1: 1885-1888 + GĐ 2: 1888-1896 - Lãnh đạo: Phan Đình Phùng - Địa bàn: Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tỉnh, Quảng Bình - Diễn biến chính: + GĐ 1: chuẩn bị lực lượng, xây dựng cở sở + GĐ 2: nghĩa quân bước vào giai đoạn chiến đấu quyết liệt, có nhiều trận đánh: Trường Lưu, thị xã Hà Tĩnh. 17/10/1894 nghĩa quân giành thắng lợi lớn ở núi Vụ Quang - Kết quả-ý nghĩa: 28/12/1895 sau khi Phan Đình phùng hi sinh, các thủ lĩnh lần lượt rơi vào tay giặc. 1896 cuộc khởi nghĩa bị thất bại. 4. Khởi nghĩa Yên Thế - Thời gian: 1884-1913 Chia thành 4 giai đoạn: 1884-1892 1893-1897 1898-1908 1909-1913 - Lãnh đạo: 1884-1892 Đề Nắm 1893-1897 Hoàng Hoa Thám (Đề Thám) - Địa bàn: Bắc Giang - Diễn biến chính: + 1884-1892, hàng chục toán quân hoạt động riêng lẻ chống cướp boc, bình định của địch 3/1892, 2200 quân Pháp tấn công, Đề nắm bị sát hại + 1893-1897: 10/1894 Đề Thám giản hòa với Pháp, nhưng Pháp bội ước, nghĩa quân chia thành từng nhóm nhỏ trà trộn vào dân để hoạt động. 12/1897 Đề Thám giản hòa lần 2 để chuẩn bị lực lượng. +1898-1908, tiếp tục xây dựng căn cứ, phát triển lực lượng +1909-1913, 1908 Pháp mở cuộc tấn công, nghĩa quân phải di chuyển nhiều nơi. 2/1913 Đề Thám bị sát hại, phong trào tan rã Kết quả-ý nghĩa: Phong trào thất bại. Cuộc khởi nghĩa Yên Thế tiêu biểu cho cuộc đấu tranh của nhân dân cuối XIX chống lại chính sách khai thác thuộc địa lần 1 của Pháp 4. Củng cố, dặn dò - Củng cố: Diễn biến chính, kết quả, ý nghĩa các cuộc khởi nghĩa Đặc điểm phong trào Cần vương và cuộc khởi nghĩa Yên Thế - Dặn dò: Học bài cũ, chuẩn bị bài mới