Giáo án Ngữ văn 10 năm học 2009- 2010

Ngày soạn: 10 tháng 8 năm 2009 Tiết:1. Đọc văn: tæng quan v¨n häc viÖt nam A.Mục tiêu bài học: Giúp hs:- Nhận thức được những nét lớn của nền VHVN về c¸c phương diện: các bộ phận hợp thành, các thời kì phát triển (thêi k× tõ thÕ kØ X- XIX). - Biết vận dụng các tri thức đó để tìm hiểu và hệ thống hãa những tác phẩm sẽ học về VHVN. - Bồi dưỡng niềm tự hào về VHVN. B. Sự chuẩn bị của thầy và trò: - Sgk, sgv và các tài liệu tham khảo. - Hs so¹n bµi theo c¸c c©u hái cña sgk. - Gv thiết kế dạy- học. C. Cách thức tiến hành: Gv tổ chức giờ dạy- học theo cách kết hợp các hình thức nêu vấn đề, trao đổi - thảo luận và trả lời các câu hỏi. D. Tiến trình dạy học: 1. æn định tổ chức lớp. 2.Bài mới: Ho¹t ®éng cña gv vµ hs Yªu cÇu cÇn ®¹t -VHVN bao gåm c¸c bé phËn lín nµo? -VH d©n gian lµ g×? Ng­êi trÝ thøc cã tham gia s¸ng t¸c VH d©n gian ko? Nªu vµi VD mµ em biÕt? - KÓ tªn c¸c thÓ lo¹i VH d©n gian? - §Æc tr­ng c¬ b¶n cña VH d©n gian? - Vai trß cña VH d©n gian? - VH viÕt lµ g×? - §Æc tr­ng c¬ b¶n cña VH viÕt? - C¸c thµnh phÇn chñ yÕu cña VH viÕt? Nªu mét vµi t¸c phÈm thuéc c¸c thµnh phÇn ®ã? - HÖ thèng thÓ lo¹i cña VH viÕt? Gv chuyÓn ý, dÉn d¾t. - Nªu c¸ch ph©n k× tæng qu¸t nhÊt cña VH viÕt VN? Ba thêi k× lín ®­îc ph©n ®Þnh ntn? - Ch÷ H¸n ®­îc du nhËp vµo VN tõ kho¶ng thêi gian nµo? T¹i sao ®Õn thÕ kØ X, VH viÕt VN míi thùc sù h×nh thµnh? - KÓ tªn mét sè t¸c gi¶, t¸c phÈm VH viÕt b»ng ch÷ H¸n tiªu biÓu? - Em biÕt g× vÒ ch÷ N«m vµ sù ph¸t triÓn cña VH ch÷ N«m? - ý nghÜa cña ch÷ N«m vµ VH ch÷ N«m? I. C¸c bé phËn cña nÒn VHVN: 1. VH d©n gian: - K/n: Lµ s¸ng t¸c tËp thÓ vµ truyÒn miÖng cña nh©n d©n lao ®éng. - Ng­êi trÝ thøc cã tham gia s¸ng t¸c VH d©n gian nh­ng ph¶i tu©n thñ c¸c ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña VH d©n gian, trë thµnh tiÕng nãi t×nh c¶m chung cña nh©n d©n lao ®éng. VD: Bµi ca dao:“Trong ®Çm g× ®Ñp b»ng sen...”(Mét nhµ nho), “Th¸p M­êi ®Ñp nhÊt b«ng sen...”(B¶o §Þnh Giang), “Hìi c« t¸t n­íc bªn ®µng...”(Bµng B¸ L©n),... - C¸c thÓ lo¹i VH d©n gian: ThÇn tho¹i, truyÒn thuyÕt, sö thi, truyÖn cæ tÝch, truyÖn c­êi, truyÖn ngô ng«n, tôc ng÷, c©u ®è, ca dao, vÌ, truyÖn th¬, chÌo. - §Æc tr­ng: + TÝnh tËp thÓ. + TÝnh truyÒn miÖng. + TÝnh thùc hµnh (g¾n bã vµ phôc vô trùc tiÕp cho c¸c sinh ho¹t kh¸c nhau trong ®êi sèng céng ®ång). - Vai trß: + Gi÷ g×n, mµi giòa vµ ph¸t triÓn ng«n ng÷ d©n téc. + Nu«i d­ìng t©m hån nh©n d©n. + Gãp phÇn h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn VH viÕt. 2. VH viÕt: - K/n: Lµ s¸ng t¸c cña trÝ thøc, ®­îc ghi l¹i b»ng ch÷ viÕt, mang dÊu Ên cña t¸c gi¶. - §Æc tr­ng: Lµ s¸ng t¹o cña c¸ nh©n, mang dÊu Ên c¸ nh©n. - C¸c thµnh phÇn chñ yÕu: + VH viÕt b»ng ch÷ H¸n. + VH viÕt b»ng ch÷ N«m. + VH viÕt b»ng ch÷ quèc ng÷. - HÖ thèng thÓ lo¹i: + Tõ thÕ kØ X-XIX: VH ch÷ H¸n:+ V¨n xu«i. + Th¬. + V¨n biÒn ngÉu. VH ch÷ N«m:+ Th¬. + V¨n biÒn ngÉu. + Tõ ®Çu thÕ kØ XX- nay:+ Tù sù. + Tr÷ t×nh. + KÞch. * L­u ý: Hai bé phËn VH d©n gian vµ VH viÕt lu«n cã sù t¸c ®éng qua l¹i. Khi tinh hoa cña hai bé phËn v¨n häc nµy kÕt tinh l¹i ë nh­ng c¸ tÝnh s¸ng t¹o, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh ®· h×nh thµnh c¸c thiªn tµi VH (NguyÔn Tr·i, NguyÔn Du, Hå ChÝ Minh,...). II. C¸c thêi k× ph¸t triÓn cña nÒn VHVN: 1. VH trung ®¹i (Thêi k× tõ thÕ kØ X-XIX): a. VH ch÷ H¸n: - Ch÷ H¸n du nhËp vµo VN tõ ®Çu c«ng nguyªn. - VH viÕt VN thùc sù h×nh thµnh vµo thÕ kØ X khi d©n téc ta giµnh ®­îc ®éc lËp. - C¸c t¸c gi¶, t¸c phÈm tiªu biÓu: + LÝ Th­êng KiÖt: Nam quèc s¬n hµ. + TrÇn Quèc TuÊn: HÞch t­íng sÜ. + NguyÔn Tr·i: B×nh Ng« ®¹i c¸o, Qu©n trung tõ mÖnh tËp,... + NguyÔn Du: §éc TiÓu Thanh kÝ, Së kiÕn hµnh,... b. V¨n häc ch÷ N«m: - Ch÷ N«m lµ lo¹i ch÷ ghi ©m tiÕng ViÖt dùa trªn c¬ së ch÷ H¸n do ng­êi ViÖt s¸ng t¹o ra tõ thÕ kØ XIII. -VH ch÷ N«m:+ Ra ®êi vµo thÕ kØ XIII. + Ph¸t triÓn ë thÕ kØ XV (t¸c gi¶, t¸c phÈm tiªu biÓu: NguyÔn Tr·i- Quèc ©m thi tËp, Lª Th¸nh T«ng- Hång §øc quèc ©m thi tËp,...). + §¹t ®Õn ®Ønh cao vµo thÕ kØ XVIII- ®Çu thÕ kØ XIX (t¸c gi¶, t¸c phÈm tiªu biÓu: NguyÔn Du- TruyÖn KiÒu, §oµn ThÞ §iÓm- Chinh phô ng©m, Th¬ N«m Hå Xu©n H­¬ng,...). - ý nghÜa cña ch÷ N«m vµ VH ch÷ N«m: + Chøng tá ý chÝ x©y dùng mét nÒn VH vµ v¨n hãa ®éc lËp cña d©n téc ta. + ¶nh h­ëng s©u s¾c tõ VH d©n gian nªn VH ch÷ N«m gÇn gòi vµ lµ tiÕng nãi t×nh c¶m cña nh©n d©n lao ®éng. + Kh¼ng ®Þnh nh÷ng truyÒn thèng lín cña VH d©n téc (CN yªu n­íc, tÝnh hiÖn thùc vµ CN nh©n ®¹o). + Ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh d©n téc hãa vµ d©n chñ hãa cña VH trung ®¹i. E. Cñng cè, dÆn dß: Yªu cÇu hs:- Häc bµi. - Lµm bµi tËp: lËp b¶ng so s¸nh VH d©n gian vµ VH viÕt. Ngµy so¹n: 14 tháng 8 năm 2009 TiÕt: 2. §äc v¨n: tæng quan v¨n häc viÖt nam(tiÕp) A.Mục tiêu bài học: Giúp hs:- Nhận thức được các giai ®o¹n phát triển cña VHVNH§ và một số nét đặc sắc truyền thống của VH dân tộc. - Biết vận dụng các tri thức đó để tìm hiểu và hệ thống hãa những tác phẩm sẽ học về VHVN. - Bồi dưỡng niềm tự hào về VHVN. B. Sự chuẩn bị của thầy và trò: - Sgk, sgv và các tài liệu tham khảo. - Hs so¹n bµi theo c¸c c©u hái cña sgk. - Gv thiết kế dạy- học. C. Cách thức tiến hành: Gv tổ chức giờ dạy- học theo cách kết hợp các hình thức nêu vấn đề, trao đổi- thảo luận và trả lời các câu hỏi. D. Tiến trình dạy học: 1. æn định tổ chức lớp. 2. KiÓm tra bµi cò: C©u hái: Ph©n biÖt VHDG vµ VH viÕt? C¸c thµnh phÇn cña VHT§? ý nghÜa cña ch÷ N«m vµ VH ch÷ N«m? 3.Bài mới: Ho¹t ®éng cña gv vµ hs Yªu cÇu cÇn ®¹t -V× sao nÒn VHVN thÕ kØ XX ®­îc gäi lµ VH hiÖn ®¹i? Hs thảo luận, tr¶ lêi: - VHH§ ®­îc chia ra thµnh nh÷ng giai ®o¹n nhá nµo? Nªu ®Æc ®iÓm chÝnh cña giai ®o¹n VH 1900-1930? - KÓ tªn c¸c t¸c gi¶ tiªu biÓu trong giai ®o¹n nµy? - Nªu ®Æc ®iÓm chÝnh cña VHVN giai ®o¹n tõ 1930-1945? Gv gîi më: §©y lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn rùc rì nhÊt cña VHVNH§. NÒn VH n­íc ta khi Êy víi tr¨m nhµ ®ua tiÕng nh­ tr¨m hoa ®ua në. “Mét n¨m cña ta b»ng ba m­¬i n¨m cña ng­êi”(VòNgäc Phan). - NhÞp ®é ph¸t triÓn cña VHVN giai ®o¹n nµy ntn? C«ng cuéc hiÖn ®¹i hãa nÒn VH d©n téc ®· hoµn thµnh ch­a? - KÓ tªn c¸c t¸c gi¶ tiªu biÓu? - Nªu ®Æc ®iÓm chÝnh cña VHVN giai ®o¹n tõ 1945-1975? - VHVN ®­îc sù chØ ®¹o vÒ t­ t­ëng, ®­êng lèi cña tæ chøc nµo? phôc vô nhiÖm vô g×? Nh÷ng néi dung ph¶n ¸nh chÝnh cña nã? - KÓ tªn c¸c t¸c gi¶ tiªu biÓu? - Nªu ®Æc ®iÓm chÝnh cña VHVN giai ®o¹n tõ 1975- hÕt thÕ kØ XX? - KÓ tªn c¸c t¸c gi¶ tiªu biÓu? Gv chuyÓn ý, dÉn d¾t. Mèi quan hÖ cña con ng­êi ViÖt Nam víi thÕ giíi tù nhiªn ®­îc biÓu hiÖn qua nh÷ng mÆt nµo? VD minh häa? - Tõ mèi quan hÖ g¾n bã s©u s¾c cña con ng­êi ViÖt Nam vµ thiªn nhiªn, em thÊy ng­êi ViÖt cã t×nh c¶m víi thiªn nhiªn ntn? - T¹i sao CN yªu n­íc l¹i trë thµnh mét trong nh÷ng néi dung quan träng vµ næi bËt nhÊt cña VHVN? V×: + Nh©n d©n ta cã lßng yªu n­íc nång nµn, sím cã ý thøc x©y dùng mét quèc gia ®éc lËp, tù do. + Do ®iÒu kiÖn tù nhiªn ®Æc biÖt" ®Êt n­íc ta lu«n ph¶i ®Êu tranh chèng ngo¹i x©m ®Ó giµnh vµ gi÷ ®éc lËp " lßng yªu n­íc ®­îc mµi giòa. - Nh÷ng biÓu hiÖn cña CN yªu n­íc trong VHVN? - Em h·y nªu nh÷ng biÓu hiÖn cña mèi quan hÖ gi÷a con ng­êi ViÖt Nam vµ x· héi? Ph©n tÝch VD minh häa? - Theo em, ý thøc c¸ nh©n lµ g×? - ý thøc vÒ b¶n th©n cña con ng­êi ViÖt Nam ®­îc biÓu hiÖn trong VH ntn? Gîi më: Mèi quan hÖ gi÷a ý thøc c¸ nh©n vµ ý thøc céng ®ång? Khi nµo ng­êi ViÖt Nam chó träng ®Õn ý thøc c¸ nh©n, ý thøc céng ®ång? Nªu c¸c giai ®o¹n VH minh häa? - Xu h­íng cña VH n­íc ta hiÖn nay lµ g×? Em cã t¸n ®ång nh÷ng t¸c phÈm chØ ®Ò cao quyÒn h­ëng thô theo b¶n n¨ng cña con ng­êi ko? V× sao? Hs ®äc vµ häc phÇn ghi nhí (sgk). 2. VH hiÖn ®¹i (Tõ ®Çu thÕ kØ XX- hÕt thÕ kØ XX): a. VHVN tõ 1900- 1930: - §Æc ®iÓm: Lµ giai ®o¹n v¨n häc giao thêi. + DÊu tÝch cña nÒn VH trung ®¹i: quan niÖm thÈm mÜ, mét sè thÓ lo¹i VH trung ®¹i (th¬ §­êng luËt, v¨n biÒn ngÉu,...) vÉn ®­îc líp nhµ nho cuèi mïa sö dông. + C¸i míi: VHVN ®· b­íc vµo quü ®¹o hiÖn ®¹i hãa, cã sù tiÕp xóc, häc tËp VH ch©u ¢u. - C¸c t¸c gi¶ tiªu biÓu: T¶n §µ, Hå BiÓu Ch¸nh, Ph¹m Duy Tèn, Phan Béi Ch©u,... b. VHVN tõ 1930-1945: - §Æc ®iÓm: + VH ph¸t triÓn víi nhÞp ®é mau lÑ. + C«ng cuéc hiÖn ®¹i hãa nÒn VH ®· hoµn thµnh. - C¸c t¸c gi¶ tiªu biÓu: + ThÕ L÷, Xu©n DiÖu, ChÕ Lan Viªn, NguyÔn BÝnh,... + Ng« TÊt Tè, Nam Cao, Vò Träng Phông, NguyÔn Tu©n,... + Tè H÷u, Hå ChÝ Minh,... + Hoµi Thanh, H¶i TriÒu,... c. VHVN tõ 1945-1975: - §Æc ®iÓm: Lµ giai ®o¹n VH c¸ch m¹ng. + VH ®­îc sù chØ ®¹o vÒ t­ t­ëng, ®­êng lèi cña §¶ng. + VH ph¸t triÓn thèng nhÊt phôc vô c¸c nhiÖm vô chÝnh trÞ. - Néi dung ph¶n ¸nh chÝnh + Sù nghiÖp ®Êu tranh c¸ch m¹ng. + C«ng cuéc x©y dùng cuéc sèng míi cña nh©n d©n. " VH mang ®Ëm c¶m høng sö thi vµ chÊt l·ng m¹n c¸ch m¹ng. - C¸c t¸c gi¶ tiªu biÓu: Quang Dòng, NguyÔn §×nh Thi, Hoµng CÇm, T« Hoµi, Kim L©n, NguyÔn Minh Ch©u, Ph¹m TiÕn DuËt, Xu©n Quúnh,... d. VHVN tõ 1975- hÕt thÕ kØ XX: - §Æc ®iÓm: + VHVN b­íc vµo giai ®o¹n ph¸t triÓn míi. + Hai m¶ng ®Ò tµi lín lµ: lÞch sö chiÕn tranh c¸ch m¹ng vµ con ng­êi ViÖt Nam ®­¬ng ®¹i. - C¸c t¸c gi¶ tiªu biÓu: Lª Lùu, NguyÔn Kh¾c Tr­êng, B¶o Ninh, NguyÔn Huy ThiÖp, NguyÔn ThÞ Thu HuÖ,... ] §¸nh gi¸: NÒn VHVN ®· ®¹t ®­îc thµnh tùu to lín: + KÕt tinh ®­îc nh÷ng t¸c gi¶ VH lín: NguyÔn Tr·i, NguyÔn Du, Hå ChÝ Minh,... + NhiÒu t¸c phÈm cã gi¸ trÞ ®­îc dÞch ra nhiÒu thø tiÕng trªn thÕ giíi: TruyÖn KiÒu, NhËt kÝ trong tï, Th¬ t×nh Xu©n DiÖu,... + Cã vÞ trÝ xøng ®¸ng trong nÒn VH nh©n lo¹i. III. Con ng­êi ViÖt Nam qua VH: 1. Con ng­êi ViÖt Nam trong mèi quan hÖ víi thÕ giíi tù nhiªn: - NhËn thøc, c¶i t¹o, chinh phôc thÕ giíi tù nhiªn: VD: + ThÇn tho¹i ThÇn trô trêi, Qu¶ bÇu tiªn,..." gi¶i thÝch sù h×nh thµnh thÕ giíi tù nhiªn vµ con ng­êi. + TruyÒn thuyÕt S¬n Tinh- Thñy Tinh" kh¸t väng chinh phôc thÕ giíi tù nhiªn. - Thiªn nhiªn lµ ng­êi b¹n tri ©m, tri kØ: VD: + Ca dao vÒ quª h­¬ng ®Êt n­íc: “ §­êng v« xø NghÖ quanh quanh...” “ Hìi c« t¸t n­íc bªn ®­êng...” “§øng bªn ni ®ång ngã bªn tª ®ång...” + Th¬ N«m NguyÔn Tr·i, Hå Xu©n H­¬ng, NguyÔn KhuyÕn,... - Thiªn nhiªn g¾n víi lÝ t­ëng thÈm mÜ, ®¹o ®øc nhµ nho: VD: Tïng, cóc, tróc, mai" cèt c¸ch ng­êi qu©n tö (th¬ NguyÔn Tr·i, NguyÔn BØnh Khiªm,...). - Thiªn nhiªn thÓ hiÖn t×nh yªu quª h­¬ng, ®Êt n­íc, yªu cuéc sèng vµ ®Æc biÖt lµ t×nh yªu løa ®«i: VD: Ca dao " t×nh yªu nh÷ng vËt th©n thuéc" t×nh yªu quª h­¬ng ®Êt n­íc. Sãng (Xu©n Quúnh), T­¬ng t­ (NguyÔn BÝnh), H­¬ng thÇm (Phan ThÞ Thanh Nhµn),... [ Con ng­êi ViÖt Nam cã t×nh yªu thiªn nhiªn s©u s¾c vµ thÊm thÝa. 2. Con ng­êi ViÖt Nam trong mèi quan hÖ víi quèc gia d©n téc: - CN yªu n­íc - mét trong nh÷ng néi dung quan träng vµ næi bËt nhÊt cña VHVN. - BiÓu hiÖn: + T×nh yªu quª h­¬ng (yªu c¶nh ®Ñp cña quª h­¬ng ®Êt n­íc). + NiÒm tù hµo vÒ truyÒn thèng v¨n hãa d©n téc, lÞch sö dùng n­íc vµ gi÷ n­íc hµo hïng. + ý chÝ c¨m thï qu©n x©m l­îc vµ tinh thÇn x¶ th©n v× ®éc lËp tù do... ] CN yªu n­íc lµ mét néi dung tiªu biÓu, mét gi¸ trÞ quan träng cña VHVN. 3. Con ng­êi ViÖt Nam trong mèi quan hÖ víi x· héi: - M¬ ­íc vÒ mét x· héi c«ng b»ng tèt ®Ñp" ­íc muèn, kh¸t väng mu«n ®êi cña nh©n d©n ta. VD: TruyÖn cæ tÝch (TÊm C¸m, Th¹ch Sanh,...) " kh¸t väng c«ng lÝ “ë hiÒn gÆp lµnh”, “¸c gi¶ ¸c b¸o”. - Tè c¸o, phª ph¸n c¸c thÕ lùc chuyªn quyÒn vµ bµy tá lßng c¶m th«ng víi nh©n d©n bÞ ¸p bøc. VD: TruyÖn KiÒu (NguyÔn Du), Chinh phô ng©m (§oµn ThÞ §iÓm), T¾t ®Ìn (Ng« TÊt Tè),... - NhËn thøc, phª ph¸n, c¶i t¹o x· héi. VD: Tõ H¶i (TruyÖn KiÒu), ChÞ Sø (Hßn ®Êt), ChÞ ót TÞch (Ng­êi mÑ cÇm sóng),... " lµ nh÷ng con ng­êi víi ý chÝ quËt c­êng, cã søc m¹nh tiÒm tµng ko chÊp nhËn lµ n¹n nh©n ®au khæ cña x· héi ¸p bøc bÊt c«ng mµ ko ngõng ®Êu tranh cho tù do, h¹nh phóc, nh©n phÈm vµ quyÒn sèng cña m×nh. - C¶m høng x· héi s©u ®Ëm lµ tiÒn ®Ò h×nh thµnh CN hiÖn thùc vµ CN nh©n ®¹o trong VHVN. - VHVN ®· vµ ®ang ®i s©u ph¶n ¸nh c«ng cuéc x©y dùng cuéc sèng míi tuy cßn khã kh¨n gian khæ nh­ng ®Çy høng khëi tin vµo t­¬ng lai. VD: Mïa l¹c (NguyÔn Kh¶i), RÎo cao (Nguyªn Ngäc),... 4. Con ng­êi ViÖt Nam vµ ý thøc vÒ b¶n th©n:- ý thøc c¸ nh©n: lµ ý thøc vÒ chÝnh con ng­êi m×nh víi c¸c mÆt song song tån t¹i (thÓ x¸c- t©m hån, b¶n n¨ng- v¨n hãa, t­ t­áng vÞ kØ- t­ t­ëng vÞ tha, ý thøc c¸ nh©n- ý thøc céng ®ång,...). - BiÓu hiÖn: + VHVN ghi l¹i qu¸ tr×nh lùa chän, ®Êu tranh ®Ó kh¼ng ®Þnh ®¹o lÝ lµm ng­êi cña con ng­êi ViÖt Nam trong sù kÕt hîp hµi hßa hai ph­¬ng diÖn: ý thøc c¸ nh©n – ý thøc céng ®ång. + V× nh÷ng lÝ do kh¸c nhau nªn ë nh÷ng giai ®o¹n nhÊt ®Þnh, VHVN ®Ò cao mét trong hai mÆt trªn. Trong chiÕn tranh hoÆc c«ng cuéc c¶i t¹o, chinh phôc tù nhiªn, cÇn huy ®éng søc m¹nh cña c¶ céng ®ång, VHVN ®Ò cao ý thøc céng ®ång (VHVN giai ®o¹n thÕ kØ X-XIV, 1945-1975). Khi cuéc sèng yªn b×nh, con ng­êi cã ®iÒu kiÖn quan t©m ®Õn ®êi sèng c¸ nh©n hoÆc khi quyÒn sèng cña c¸ nh©n bÞ chµ ®¹p, ý thøc c¸ nh©n ®­îc ®Ò cao (VHVN giai ®o¹n thÕ kØ XVIII- ®Çu XIX, 1930-1945). + Xu h­íng cña VH n­íc ta hiÖn nay: x©y dùng ®¹o lÝ lµm ng­êi víi nh÷ng phÈm chÊt tèt ®Ñp (nh©n ¸i, thuû chung, t×nh nghÜa, vÞ tha, ®øc hi sinh v× sù nghiÖp chÝnh nghÜa,...).VHVN ®Ò cao quyÒn sèng c¸ nh©n nh­ng ko chÊp nhËn chñ nghÜa c¸ nh©n cùc ®oan. IV. Tæng kÕt bµi häc: Ghi nhí (sgk) E. Cñng cè, dÆn dß: Yªu cÇu hs: - Häc bµi. - Lµm bµi tËp: LËp b¶ng so s¸nh VHT§ vµ VHH§. - §äc tr­íc bµi: Ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷. Ngµy so¹n: 18/8/09. TiÕt :3. TiÕng ViÖt: ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷ A. Môc tiªu bµi häc: Gióp hs:- N¾m ®­îc c¸c kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷; c¸c nh©n tè giao tiÕp: nh©n vËt, hoµn c¶nh, néi dung, môc ®Ých, ph­¬ng tiÖn, c¸ch thøc giao tiÕp; hai qu¸ tr×nh trong ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷. - X¸c ®Þnh c¸c nh©n tè giao tiÕp trong mét ho¹t ®éng giao tiÕp, n©ng cao n¨ng lùc giao tiÕp khi nãi (viÕt) vµ n¨ng lùc ph©n tÝch, lÜnh héi khi giao tiÕp. - Gi¸o dôc th¸i ®é vµ hµnh vi phï hîp trong mét ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷. B. Sù chuÈn bÞ cña thÇy vµ trß: - Sgk, sgv. - Mét sè tµi liÖu vÒ ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷. - Hs ®äc tr­íc bµi häc. - Gv thiÕt kÕ d¹y- häc. C. C¸ch thøc tiÕn hµnh: Gv tæ chøc giê d¹y- häc theo c¸ch kÕt hîp c¸c h×nh thøc trao ®æi- th¶o luËn, tr¶ lêi c¸c c©u hái. D. TiÕn tr×nh d¹y- häc: 1. æn ®Þnh tæ chøc líp. 2. KiÓm tra bµi cò: C©u hái: Em h·y nªu c¸c bé phËn hîp thµnh cña VHVN? VH viÕt ®­îc chia thµnh c¸c thêi k× chñ yÕu nµo? Con ng­êi VN ®­îc kh¾c häa qua nh÷ng mèi quan hÖ nµo trong VH? Qua ®ã, em thÊy con ng­êi VN béc lé nh÷ng phÈm chÊt ®¸ng quý nµo? 3. Bµi míi: * Giíi thiÖu bµi míi: Nhµ v¨n T« Hoµi trong t¸c phÈm DÕ MÌn phiªu l­u kÝ cã mét ph¸t hiÖn thó vÞ vÒ loµi kiÕn. Theo «ng, loµi kiÕn còng biÕt giao tiÕp, chóng trao ®æi th«ng tin khi ch¹m ®Çu vµo nhau trªn ®­êng di chuyÓn. Víi loµi ng­êi, ho¹t ®éng giao tiÕp còng chÝnh lµ ®iÒu kiÖn quan träng ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Con ng­êi cã thÓ giao tiÕp b»ng nhiÒu ph­¬ng tiÖn kh¸c nhau. Nh­ng ph­¬ng tiÖn giao tiÕp quan träng nhÊt, hiÖu qu¶ nhÊt, diÔn ra th­êng xuyªn cña con ng­êi trong x· héi ë mäi lóc, mäi n¬i lµ ng«n ng÷ (nãi vµ viÕt). §Ó thÊy ®­îc ®iÒu ®ã, h«m nay, chóng ta sÏ t×m hiÓu vÒ ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷. Ho¹t ®éng cña gv vµ hs Yªu cÇu cÇn ®¹t Yªu cÇu hs ®äc ng÷ liÖu trong sgk, th¶o luËn, tr¶ lêi c¸c c©u hái: a. Ho¹t ®éng giao tiÕp ®­îc VB trªn ghi l¹i diÔn ra gi÷a c¸c nh©n vËt giao tiÕp nµo? Hai bªn cã c­¬ng vÞ vµ quan hÖ víi nhau ntn? b. Trong ho¹t ®éng giao tiÕp trªn, c¸c nh©n v©t giao tiÕp lÇn l­ît ®æi vai (vai ng­êi nãi- ng­êi nghe) ntn? Ng­êi nãi tiÕn hµnh nh÷ng ho¹t ®éng cô thÓ nµo? Ng­êi nghe thùc hiÖn nh÷ng hµnh ®éng t­¬ng øng nµo? c. Ho¹t ®éng giao tiÕp trªn diÔn ra trong hoµn c¶nh nµo? (ë ®©u? vµo lóc nµo? khi ®ã n­íc ta cã sù kiÖn g× ®Æc biÖt?) d. Ho¹t ®éng giao tiÕp trªn h­íng vµo néi dung g×? e. Môc ®Ých cña cuéc giao tiÕp (héi nghÞ) lµ g×? Cuéc giao tiÕp ®ã cã ®¹t ®­îc môc ®Ých ko? Hs th¶o luËn tr¶ lêi c¸c c©u hái trong sgk. Gv nhËn xÐt, chèt ý ®óng. a. C¸c nh©n vËt giao tiÕp qua VB trªn? b. Ho¹t ®éng giao tiÕp ®ã diÔn ra trong hoµn c¶nh nµo? c.Néi dung giao tiÕp thuéc lÜnh vùc nµo? VÒ ®Ò tµi g×? Bao gåm nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n nµo? d. Môc ®Ých giao tiÕp lµ g×? (môc ®Ých cña ng­êi viÕt, ng­êi ®äc?) e.Ph­¬ng tiÖn ng«n ng÷ vµ c¸ch tæ chøc VB cã ®Æc ®iÓm g× næi bËt? Gv yªu cÇu hs dùa vµo kÕt qu¶ cña viÖc t×m hiÓu ng÷ liÖu vµ ®äc phÇn ghi nhí trong sgk ®Ó tr¶ lêi c¸c c©u hái: - ThÕ nµo lµ ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷? - C¸c qu¸ tr×nh diÔn ra trong ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷? Ai lµ ng­êi thùc hiÖn mçi qu¸ tr×nh ®ã? - C¸c nh©n tè cña ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷? I. T×m hiÓu ng÷ liÖu: 1. Ng÷ liÖu 1: VB Héi nghÞ Diªn Hång. - Nh©n vËt giao tiÕp: Vua vµ c¸c vÞ b« l·o. - C­¬ng vÞ: + Vua- ng­êi ®øng ®Çu triÒu ®×nh, cai qu¶n ®Êt n­íc, ch¨m lo cho mu«n d©n" bÒ trªn. + C¸c vÞ b« l·o- ng­êi ®¹i diÖn cho tr¨m hä" bÒ d­íi. - §æi vai: + L­ît 1: Vua TrÇn nãi- c¸c b« l·o nghe. + L­ît 2: C¸c b« l·o nãi- vua TrÇn nghe. + L­ît 3: Vua TrÇn hái- c¸c b« l·o nghe. + L­ît 4: C¸c b« l·o tr¶ lêi- vua TrÇn nghe. " §æi vai lÇn l­ît. - Hµnh ®éng cña vua TrÇn (ng­êi nãi): hái c¸c b« l·o liÖu tÝnh ntn khi qu©n M«ng Cæ hung h·n trµn sang. - Hµnh ®éng cña c¸c b« l·o (ng­êi nãi): xin ®¸nh. - Hµnh ®éng t­¬ng øng cña vua TrÇn vµ c¸c b« l·o (ng­êi nghe): l¾ng nghe. - Hoµn c¶nh giao tiÕp: + §Þa ®iÓm: ®iÖn Diªn Hång. +Thêi ®iÓm: qu©n Nguyªn x©m l­îc n­íc ta lÇn 2(1285). - Néi dung giao tiÕp: + Bµn vÒ nguy c¬ cña mét cuéc chiÕn tranh x©m l­îc ®· ë vµo t×nh tr¹ng khÈn cÊp. + §Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò nªn hoµ hay nªn ®¸nh. - Môc ®Ých cña ho¹t ®éng giao tiÕp : Thèng nhÊt ý chÝ vµ hµnh ®éng ®Ó chiÕn ®Êu b¶o vÖ tæ quèc. " Môc ®Ých ®ã ®· thµnh c«ng. 2. Ng÷ liÖu 2: VB Bµi tæng quan VHVN. - C¸c nh©n vËt giao tiÕp: + Ng­êi viÕt sgk. + Gi¸o viªn Ng÷ V¨n THPT. + Häc sinh líp 10 toµn quèc. - §Æc ®iÓm: + §é tuæi: tõ 65 tuæi trë xuèng 15 tuæi. + Tr×nh ®é: tõ c¸c gi¸o s­, tiÕn sÜ xuèng häc sinh líp 10. - Hoµn c¶nh giao tiÕp: cã tÝnh chÊt quy ph¹m, cã tæ chøc, môc ®Ých, néi dungvµ ®­îc thùc hiÖn theo ch­¬ng tr×nh mang tÝnh ph¸p lÝ trong nhµ tr­êng. - Néi dung giao tiÕp: + LÜnh vùc: V¨n häc sö. + §Ò tµi: Tæng quan VHVN. + VÊn ®Ò c¬ b¶n: C¸c bé phËn hîp thµnh VHVN, tiÕn tr×nh ph¸t triÓn, con ng­êi VN qua VH. - Môc ®Ých giao tiÕp: + Ng­êi viÕt: cung cÊp cho ng­êi ®äc c¸i nh×n tæng qu¸t vÒ VHVN. + Ng­êi ®äc: lÜnh héi mét c¸ch tæng qu¸t nhÊt vÒ c¸c bé phËn, tiÕn tr×nh ph¸t triÓn vµ con ng­êi VN qua VH. - Ph­¬ng tiÖn ng«n ng÷: + Ng«n ng÷: thuéc lo¹i VBKH gi¸o khoa. + Bè côc: râ rµng, hÖ thèng m¹ch l¹c. + LÝ lÏ chÆt chÏ, thuyÕt phôc, dÉn chøng tiªu biÓu. II. HÖ thèng ho¸ kiÕn thøc: 1. Kh¸i niÖm ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷: - Ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷ lµ ho¹t ®éng trao ®æi th«ng tin cña con ng­êi trong x· héi, ®­îc tiÕn hµnh chñ yÕu b»ng ph­¬ng tiÖn ng«n ng÷ (d¹ng nãi hoÆc d¹ng viÕt) nh»m thùc hiÖn môc ®Ých vÒ nhËn thøc, t×nh c¶m, hµnh ®éng,... " Ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷ lµ ho¹t ®éng “liªn c¸ nh©n” nh»m: + Trao ®æi th«ng tin. + Trao ®æi t­ t­ëng, t×nh c¶m. + T¹o lËp quan hÖ x· héi. 2. C¸c qu¸ tr×nh cña ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷: - T¹o lËp (s¶n sinh) VB: ng­êi nãi (ng­êi viÕt) thùc hiÖn. - LÜnh héi VB: ng­êi nghe (ng­êi ®äc) thùc hiÖn. 3. C¸c nh©n tè cña ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷: - Nh©n vËt giao tiÕp. - Hoµn c¶nh giao tiÕp. - Néi dung giao tiÕp. - Môc ®Ých giao tiÕp. - Ph­¬ng tiÖn vµ c¸ch thøc giao tiÕp. E. Cñng cè, dÆn dß: Yªu cÇu hs:- §äc vµ lµm c¸c bµi tËp trong sgk trang 20, 21, 22. - So¹n bµi: Kh¸i qu¸t VH d©n gian VN. Ngµy so¹n: 20/8/09 TiÕt: 4. §äc v¨n: kh¸i qu¸t v¨n häc d©n gian A. Môc tiªu bµi häc: Gióp hs:- N¾m ®­îc nh÷ng ®Æc tr­ng, hÖ thèng thÓ lo¹i vµ nh÷ng gi¸ trÞ c¬ b¶n cña VH d©n gian. - RÌn kÜ n¨ng t×m vµ tãm t¾t c¸c ý chÝnh cña bµi, t×m vµ ph©n tÝch c¸c dÉn chøng tiªu biÓu cho c¸c ý. - Gi¸o dôc th¸i ®é tr©n träng ®èi víi VH d©n gian, di s¶n v¨n hãa cña d©n téc. B. Sù chuÈn bÞ cña thÇy vµ trß: - Sgk, sgv. - Mét sè tµi liÖu vÒ VH d©n gian. - Hs so¹n bµi theo c¸c c©u hái cña sgk. - Gv thiÕt kÕ d¹y- häc. C. C¸ch thøc tiÕn hµnh: Gv tæ chøc giê d¹y- häc theo c¸ch kÕt hîp c¸c h×nh thøc trao ®æi- th¶o luËn, tr¶ lêi c¸c c©u hái. D. TiÕn tr×nh d¹y- häc: 1. æn ®Þnh tæ chøc líp. 2. KiÓm tra bµi cò: C©u hái: Nªu c¸c bé phËn cña VHVN? KÓ tªn c¸c thÓ lo¹i cña VH d©n gian? VD ? Vai trß cña VH d©n gian? 3. Bµi míi: * Giíi thiÖu bµi míi: Trong m¹ch suy c¶m vÒ ®Êt n­íc, nhµ th¬ NguyÔn Khoa §iÒm ®· gi¶i thÝch vÒ sù h×nh thµnh c¸c ®Þa danh: “Nh÷ng ng­êi vî nhí chång cßn gãp cho ®Êt n­íc nh÷ng nói Väng Phu CÆp vî chång yªu nhau gãp nªn hßn Trèng M¸i Gãt ngùa cña Th¸nh Giãng ®i qua cßn tr¨m ao ®Çm ®Ó l¹i ChÝn m­¬i chÝn con voi gãp m×nh dùng ®Êt tæ Hïng V­¬ng Nh÷ng con rång n»m im gãp dßng s«ng xanh th¼m Ng­êi häc trß nghÌo gãp cho ®Êt n­íc m×nh nói Bót, non Nghiªn.” (§Êt n­íc) Nh÷ng xóc c¶m s©u s¾c ®ã cña «ng b¾t nguån tõ VH d©n gian. Kho tµng VH d©n gian cña d©n téc ta thùc sù lµ suèi nguån v« tËn cho th¬ ca vµ nh¹c häa. H«m nay, chóng ta sÏ cïng t×m hiÓu nh÷ng nÐt lín vÒ VH d©n gian. Ho¹t ®éng cña gv vµ hs Yªu cÇu cÇn ®¹t - VH d©n gian lµ g×? T¹i sao nãi VH d©n gian lµ t¸c phÈm nghÖ thuËt ng«n tõ? Hs th¶o luËn, tr¶ lêi. Gv nhËn xÐt, chèt ý: VH d©n gian lµ t¸c phÈm nghÖ thuËt ng«n tõ do VH d©n gian lÊy ng«n tõ lµm chÊt liÖu nghÖ thuËt. -VH d©n gian cã nh÷ng ®Æc tr­ng c¬ b¶n nµo? - Em hiÓu thÕ nµo lµ tÝnh truyÒn miÖng? - T¸c dông cña tÝnh truyÒn miÖng? VD? - Qu¸ tr×nh s¸ng t¸c tËp thÓ cña VH d©n gian diÔn ra ntn? - Em hiÓu thÕ nµo lµ tÝnh thùc hµnh cña VH d©n gian? VD? Yªu cÇu hs ®äc vµ tù häc c¸c ®Þnh nghÜa vÒ c¸c thÓ lo¹i VH d©n gian trong sgk. - LËp b¶ng hÖ thèng c¸c thÓ lo¹i VH d©n gian? - Tri thøc d©n gian lµ g×? Gv ®Þnh h­íng: Tri thøc d©n gian lµ nhËn thøc, hiÓu biÕt cña nh©n d©n ®èi víi cuéc sèng quanh m×nh. - V× sao VH d©n gian ®­îc coi lµ kho tri thøc v« cïng phong phó vµ ®a d¹ng? Gv gîi më: Tri thøc d©n gian bao gåm nh÷ng tri thøc vÒ c¸c lÜnh vùc nµo? Cña bao nhiªu d©n téc? - VH d©n gian thÓ hiÖn tr×nh ®é nhËn thøc vµ quan ®iÓm cña ai? §iÒu ®ã cã g× kh¸c víi giai cÊp thèng trÞ cïng thêi? VD? Tri thøc d©n gian ®­îc tr×nh bµy ntn? VD? Gv më réng: Tuy nhiªn nhËn thøc cña nh©n d©n lao ®éng ko ph¶i hoµn toµn vµ bao giê còng ®óng. VD: §i mét ngµy ®µng häc mét sµng kh«n; Nh÷ng ng­êi ti hÝ m¾t l­¬n / Trai th­êng chèn chóa, g¸i bu«n lén chång... - TÝnh gi¸o dôc cña VH d©n gian ®­îc thÓ hiÖn qua nh÷ng khÝa c¹nh nµo? VD? - Gi¸ trÞ thÈm mÜ to lín cña VH d©n gian ®­îc biÓu hiÖn ntn? - KÓ tªn mét vµi t¸c gi¶ ­u tó cã sù häc tËp VH d©n gian? I. VH d©n gian lµ g×? Lµ nh÷ng t¸c phÈm ng«n tõ truyÒn miÖng ®­îc tËp thÓ s¸ng t¹o nh»m phôc vô trùc tiÕp cho c¸c sinh ho¹t kh¸c nhau cña ®êi sèng céng ®ång. II. §Æc tr­ng c¬ b¶n cña VH d©n gian: 1. TÝnh truyÒn miÖng: - Kh«ng l­u hµnh b»ng ch÷ viÕt mµ ®­îc truyÒn miÖng tõ ng­êi nµy sang ng­êi kh¸c qua nhiÒu thÕ hÖ vµ c¸c ®Þa ph­¬ng kh¸c nhau. - §­îc biÓu hiÖn trong diÔn x­íng d©n gian. " T¸c dông: + Lµm cho t¸c phÈm VH d©n gian ®­îc trau chuèt, hoµn thiÖn, phï hîp h¬n víi t©m t×nh cña nh©n d©n lao ®éng. + T¹o nªn tÝnh dÞ b¶n (nhiÒu b¶n kÓ) cña VH d©n gian. VD: VB truyÖn cæ tÝch TÊm C¸m, truyÒn thuyÕt An D­¬ng V­¬ng vµ MÞ Ch©u- Träng Thñy,... 2. TÝnh tËp thÓ: - Qu¸ tr×nh s¸ng t¸c tËp thÓ: C¸ nh©n khëi x­íng" tËp thÓ h­ëng øng (tham gia cïng s¸ng t¹o hoÆc tiÕp nhËn)" tu bæ, söa ch÷a, thªm bít cho phong phó, hoµn thiÖn. 3. TÝnh thùc hµnh: - Lµ sù g¾n bã vµ phôc vô trùc tiÕp cho c¸c sinh ho¹t kh¸c nhau trong ®êi sèng céng ®ång. - VD: Bµi ca lao ®éng: Hß s«ng M·, hß gi· g¹o,... Bµi ca nghi lÔ: H¸t mo §Î ®Êt ®Î n­íc cña ng­êi M­êng,... III. HÖ thèng thÓ lo¹i cña VH d©n gian: Tù sù Tr÷ t×nh NghÞ luËn S©n khÊu - ThÇn tho¹i - Sö thi - TruyÒn thuyÕt - TruyÖn cæ tÝch - TruyÖn c­êi - TruyÖn ngô ng«n - TruyÖn th¬ - VÌ - Ca dao - Tôc ng÷ - C©u ®è - ChÌo IV. Nh÷ng gi¸ trÞ c¬ b¶n cña VH d©n gian: 1. VH d©n gian lµ kho tri thøc v« cïng phong phó vÒ ®êi sèng c¸c d©n téc (gi¸ trÞ nhËn thøc): - VH d©n gian " lµ tri thøc vÒ mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng tù nhiªn, x· héi vµ con ng­êi" phong phó. " lµ tri thøc cña 54 d©n téc" ®a d¹ng. - VH d©n gian thÓ hiÖn tr×nh ®é nhËn thøc vµ quan ®iÓm t­ t­ëng cña nh©n d©n lao ®éng nªn nã mang tÝnh chÊt nh©n ®¹o, tiÕn bé, kh¸c biÖt vµ thËm chÝ ®èi lËp víi quan ®iÓm cña giai cÊp thèng trÞ cïng thêi. VD: + Con vua th× l¹i lµm vua Con s·i ë chïa th× quÐt l¸ ®a Bao giê d©n næi can qua Con vua thÊt thÕ l¹i ra quÐt chïa. + §õng than phËn khã ai ¬i Cßn da: l«ng mäc, cßn chåi: n¶y c©y... - Tri thøc