Giáo án Ngữ văn 10 theo chuẩn kiến thức kỹ năng

Ngày soạn Tiết: 1-2 Đọc văn: tæng quan v¨n häc viÖt nam A.Mục tiêu bài học: Kiến thức: Những bộ phận hợp thành, tiến trình phát triển của VHVN và tư tưởng, tình cảm của người VN trong VH. Kĩ năng: Nhận diện dược nền VH dân tộc, nêu được các thời kì lớn và các giai đoạn cụ thể trong các thời kì phát triển của VH dân tộc. Thái độ : Nhận rõ vị trí, tầm quan trọng của nền VHVN B. Sự chuẩn bị của thầy và trò: - Sgk, sgv và các tài liệu tham khảo. - Hs so¹n bµi theo c¸c c©u hái cña sgk. - Gv thiết kế dạy- học. C. Cách thức tiến hành: Gv tổ chức giờ dạy- học theo cách kết hợp các hình thức nêu vấn đề, trao đổi - thảo luận và trả lời các câu hỏi. D. Tiến trình dạy học: 1. æn định tổ chức lớp. 2 KT bài cũ 3. Bài mới: Qua 4 năm ở trường THCS,các em đã được học khá nhiều tác giả,tác phẩm văn học nổi tiếng trong VHVN từ xưa đến nay.Bài học đầu tiên ở lớp 10 là một bài văn học sử:Tổng quan văn học Việt Nam,nó giúp các em có một cái nhìn khái quát nhất,hệ thống nhất về nền văn học nước ta từ xưa đến nay và sẽ định hướng cho chúng ta học tiếp toàn bộ chương trình Ngữ văn THPT. Ho¹t ®éng cña gv vµ hs Yªu cÇu cÇn ®¹t -VHVN bao gåm c¸c bé phËn lín nµo? -VH d©n gian lµ g×? Ng­êi trÝ thøc cã tham gia s¸ng t¸c VH d©n gian ko? Nªu vµi VD mµ em biÕt? - KÓ tªn c¸c thÓ lo¹i VH d©n gian? - §Æc tr­ng c¬ b¶n cña VH d©n gian? - Vai trß cña VH d©n gian? - VH viÕt lµ g×? - §Æc tr­ng c¬ b¶n cña VH viÕt? - C¸c thµnh phÇn chñ yÕu cña VH viÕt? Nªu mét vµi t¸c phÈm thuéc c¸c thµnh phÇn ®ã? - HÖ thèng thÓ lo¹i cña VH viÕt? Gv chuyÓn ý, dÉn d¾t. - Nªu c¸ch ph©n k× tæng qu¸t nhÊt cña VH viÕt VN? Ba thêi k× lín ®­îc ph©n ®Þnh ntn? - Ch÷ H¸n ®­îc du nhËp vµo VN tõ kho¶ng thêi gian nµo? T¹i sao ®Õn thÕ kØ X, VH viÕt VN míi thùc sù h×nh thµnh? - KÓ tªn mét sè t¸c gi¶, t¸c phÈm VH viÕt b»ng ch÷ H¸n tiªu biÓu? - Em biÕt g× vÒ ch÷ N«m vµ sù ph¸t triÓn cña VH ch÷ N«m? - ý nghÜa cña ch÷ N«m I. C¸c bé phËn cña nÒn VHVN: 1. VH d©n gian: - K/n: Lµ s¸ng t¸c tËp thÓ vµ truyÒn miÖng cña nh©n d©n lao ®éng. - Ng­êi trÝ thøc cã tham gia s¸ng t¸c VH d©n gian nh­ng ph¶i tu©n thñ c¸c ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña VH d©n gian, trë thµnh tiÕng nãi t×nh c¶m chung cña nh©n d©n lao ®éng. VD: Bµi ca dao:“Trong ®Çm g× ®Ñp b»ng sen...”(Mét nhµ nho), “Th¸p M­êi ®Ñp nhÊt b«ng sen...”(B¶o §Þnh Giang), “Hìi c« t¸t n­íc bªn ®µng...”(Bµng B¸ L©n),... - C¸c thÓ lo¹i VH d©n gian: ThÇn tho¹i, truyÒn thuyÕt, sö thi, truyÖn cæ tÝch, truyÖn c­êi, truyÖn ngô ng«n, tôc ng÷, c©u ®è, ca dao, vÌ, truyÖn th¬, chÌo. - §Æc tr­ng: + TÝnh tËp thÓ. + TÝnh truyÒn miÖng. + TÝnh thùc hµnh (g¾n bã vµ phôc vô trùc tiÕp cho c¸c sinh ho¹t kh¸c nhau trong ®êi sèng céng ®ång). - Vai trß: + Gi÷ g×n, mµi giòa vµ ph¸t triÓn ng«n ng÷ d©n téc. + Nu«i d­ìng t©m hån nh©n d©n. + Gãp phÇn h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn VH viÕt. 2. VH viÕt: - K/n: Lµ s¸ng t¸c cña trÝ thøc, ®­îc ghi l¹i b»ng ch÷ viÕt, mang dÊu Ên cña t¸c gi¶. - §Æc tr­ng: Lµ s¸ng t¹o cña c¸ nh©n, mang dÊu Ên c¸ nh©n. - C¸c thµnh phÇn chñ yÕu: + VH viÕt b»ng ch÷ H¸n. + VH viÕt b»ng ch÷ N«m. + VH viÕt b»ng ch÷ quèc ng÷. - HÖ thèng thÓ lo¹i: + Tõ thÕ kØ X-XIX: VH ch÷ H¸n:+ V¨n xu«i. + Th¬. + V¨n biÒn ngÉu. VH ch÷ N«m:+ Th¬. + V¨n biÒn ngÉu. + Tõ ®Çu thÕ kØ XX- nay:+ Tù sù. + Tr÷ t×nh. + KÞch. * L­u ý: Hai bé phËn VH d©n gian vµ VH viÕt lu«n cã sù t¸c ®éng qua l¹i. Khi tinh hoa cña hai bé phËn v¨n häc nµy kÕt tinh l¹i ë nh­ng c¸ tÝnh s¸ng t¹o, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh ®· h×nh thµnh c¸c thiªn tµi VH (NguyÔn Tr·i, NguyÔn Du, Hå ChÝ Minh,...). II. C¸c thêi k× ph¸t triÓn cña nÒn VHVN: 1. VH trung ®¹i (Thêi k× tõ thÕ kØ X-XIX): a. VH ch÷ H¸n: - Ch÷ H¸n du nhËp vµo VN tõ ®Çu c«ng nguyªn. - VH viÕt VN thùc sù h×nh thµnh vµo thÕ kØ X khi d©n téc ta giµnh ®­îc ®éc lËp. - C¸c t¸c gi¶, t¸c phÈm tiªu biÓu: + LÝ Th­êng KiÖt: Nam quèc s¬n hµ. + TrÇn Quèc TuÊn: HÞch t­íng sÜ. + NguyÔn Tr·i: B×nh Ng« ®¹i c¸o, Qu©n trung tõ mÖnh tËp,... + NguyÔn Du: §éc TiÓu Thanh kÝ, Së kiÕn hµnh,... b. V¨n häc ch÷ N«m: - Ch÷ N«m lµ lo¹i ch÷ ghi ©m tiÕng ViÖt dùa trªn c¬ së ch÷ H¸n do ng­êi ViÖt s¸ng t¹o ra tõ thÕ kØ XIII. -VH ch÷ N«m:+ Ra ®êi vµo thÕ kØ XIII. + Ph¸t triÓn ë thÕ kØ XV (t¸c gi¶, t¸c phÈm tiªu biÓu: NguyÔn Tr·i- Quèc ©m thi tËp, Lª Th¸nh T«ng- Hång §øc quèc ©m thi tËp,...). + §¹t ®Õn ®Ønh cao vµo thÕ kØ XVIII- ®Çu thÕ kØ XIX (t¸c gi¶, t¸c phÈm tiªu biÓu: NguyÔn Du- TruyÖn KiÒu, §oµn ThÞ §iÓm- Chinh phô ng©m, Th¬ N«m Hå Xu©n H­¬ng,...). - ý nghÜa cña ch÷ N«m vµ VH ch÷ N«m: + Chøng tá ý chÝ x©y dùng mét nÒn VH vµ v¨n hãa ®éc lËp cña d©n téc ta. + ¶nh h­ëng s©u s¾c tõ VH d©n gian nªn VH ch÷ N«m gÇn gòi Và VH chữ Nôm . V× sao nÒn VHVN thÕ kØ XX ®­îc gäi lµ VH hiÖn ®¹i? Hs thảo luận, tr¶ lêi: - VHH§ ®­îc chia ra thµnh nh÷ng giai ®o¹n nhá nµo? Nªu ®Æc ®iÓm chÝnh cña giai ®o¹n VH 1900-1930? - KÓ tªn c¸c t¸c gi¶ tiªu biÓu trong giai ®o¹n nµy? - Nªu ®Æc ®iÓm chÝnh cña VHVN giai ®o¹n tõ 1930-1945? Gv gîi më: §©y lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn rùc rì nhÊt cña VHVNH§. NÒn VH n­íc ta khi Êy víi tr¨m nhµ ®ua tiÕng nh­ tr¨m hoa ®ua në. “Mét n¨m cña ta b»ng ba m­¬i n¨m cña ng­êi”(VòNgäc Phan). - NhÞp ®é ph¸t triÓn cña VHVN giai ®o¹n nµy ntn? C«ng cuéc hiÖn ®¹i hãa nÒn VH d©n téc ®· hoµn thµnh ch­a? - KÓ tªn c¸c t¸c gi¶ tiªu biÓu? - Nªu ®Æc ®iÓm chÝnh cña VHVN giai ®o¹n tõ 1945-1975? - VHVN ®­îc sù chØ ®¹o vÒ t­ t­ëng, ®­êng lèi cña tæ chøc nµo? phôc vô nhiÖm vô g×? Nh÷ng néi dung ph¶n ¸nh chÝnh cña nã? - KÓ tªn c¸c t¸c gi¶ tiªu biÓu? - Nªu ®Æc ®iÓm chÝnh cña VHVN giai ®o¹n tõ 1975- hÕt thÕ kØ XX? - KÓ tªn c¸c t¸c gi¶ tiªu biÓu? Gv chuyÓn ý, dÉn d¾t. Mèi quan hÖ cña con ng­êi ViÖt Nam víi thÕ giíi tù nhiªn ®­îc biÓu hiÖn qua nh÷ng mÆt nµo? VD minh häa? - Tõ mèi quan hÖ g¾n bã s©u s¾c cña con ng­êi ViÖt Nam vµ thiªn nhiªn, em thÊy ng­êi ViÖt cã t×nh c¶m víi thiªn nhiªn ntn? - T¹i sao CN yªu n­íc l¹i trë thµnh mét trong nh÷ng néi dung quan träng vµ næi bËt nhÊt cña VHVN? V×: + Nh©n d©n ta cã lßng yªu n­íc nång nµn, sím cã ý thøc x©y dùng mét quèc gia ®éc lËp, tù do. + Do ®iÒu kiÖn tù nhiªn ®Æc biÖt" ®Êt n­íc ta lu«n ph¶i ®Êu tranh chèng ngo¹i x©m ®Ó giµnh vµ gi÷ ®éc lËp " lßng yªu n­íc ®­îc mµi giòa. - Nh÷ng biÓu hiÖn cña CN yªu n­íc trong VHVN? - Em h·y nªu nh÷ng biÓu hiÖn cña mèi quan hÖ gi÷a con ng­êi ViÖt Nam vµ x· héi? Ph©n tÝch VD minh häa? - Theo em, ý thøc c¸ nh©n lµ g×? - ý thøc vÒ b¶n th©n cña con ng­êi ViÖt Nam ®­îc biÓu hiÖn trong VH ntn? Gîi më: Mèi quan hÖ gi÷a ý thøc c¸ nh©n vµ ý thøc céng ®ång? Khi nµo ng­êi ViÖt Nam chó träng ®Õn ý thøc c¸ nh©n, ý thøc céng ®ång? Nªu c¸c giai ®o¹n VH minh häa? - Xu h­íng cña VH n­íc ta hiÖn nay lµ g×? Em cã t¸n ®ång nh÷ng t¸c phÈm chØ ®Ò cao quyÒn h­ëng thô theo b¶n n¨ng cña con ng­êi ko? V× sao? Hs ®äc vµ häc phÇn ghi nhí (sgk). và là tiêng nói tình cảm của NDLĐ. +Khăng định những truyền thống lớn của VHDT(CNYN ,tính hiện thực vã CNNĐ) +Phản ánh quá trình dt hóa và dc hóa VHTĐ 2. VH hiÖn ®¹i (Tõ ®Çu thÕ kØ XX- hÕt thÕ kØ XX): a. VHVN tõ 1900- 1930: - §Æc ®iÓm: Lµ giai ®o¹n v¨n häc giao thêi. + DÊu tÝch cña nÒn VH trung ®¹i: quan niÖm thÈm mÜ, mét sè thÓ lo¹i VH trung ®¹i (th¬ §­êng luËt, v¨n biÒn ngÉu,...) vÉn ®­îc líp nhµ nho cuèi mïa sö dông. + C¸i míi: VHVN ®· b­íc vµo quü ®¹o hiÖn ®¹i hãa, cã sù tiÕp xóc, häc tËp VH ch©u ¢u. - C¸c t¸c gi¶ tiªu biÓu: T¶n §µ, Hå BiÓu Ch¸nh, Ph¹m Duy Tèn, Phan Béi Ch©u,... b. VHVN tõ 1930-1945: - §Æc ®iÓm: + VH ph¸t triÓn víi nhÞp ®é mau lÑ. + C«ng cuéc hiÖn ®¹i hãa nÒn VH ®· hoµn thµnh. - C¸c t¸c gi¶ tiªu biÓu: + ThÕ L÷, Xu©n DiÖu, ChÕ Lan Viªn, NguyÔn BÝnh,... + Ng« TÊt Tè, Nam Cao, Vò Träng Phông, NguyÔn Tu©n,... + Tè H÷u, Hå ChÝ Minh,... + Hoµi Thanh, H¶i TriÒu,... c. VHVN tõ 1945-1975: - §Æc ®iÓm: Lµ giai ®o¹n VH c¸ch m¹ng. + VH ®­îc sù chØ ®¹o vÒ t­ t­ëng, ®­êng lèi cña §¶ng. + VH ph¸t triÓn thèng nhÊt phôc vô c¸c nhiÖm vô chÝnh trÞ. - Néi dung ph¶n ¸nh chÝnh + Sù nghiÖp ®Êu tranh c¸ch m¹ng. + C«ng cuéc x©y dùng cuéc sèng míi cña nh©n d©n. " VH mang ®Ëm c¶m høng sö thi vµ chÊt l·ng m¹n c¸ch m¹ng. - C¸c t¸c gi¶ tiªu biÓu: Quang Dòng, NguyÔn §×nh Thi, Hoµng CÇm, T« Hoµi, Kim L©n, NguyÔn Minh Ch©u, Ph¹m TiÕn DuËt, Xu©n Quúnh,... d. VHVN tõ 1975- hÕt thÕ kØ XX: - §Æc ®iÓm: + VHVN b­íc vµo giai ®o¹n ph¸t triÓn míi. + Hai m¶ng ®Ò tµi lín lµ: lÞch sö chiÕn tranh c¸ch m¹ng vµ con ng­êi ViÖt Nam ®­¬ng ®¹i. - C¸c t¸c gi¶ tiªu biÓu: Lª Lùu, NguyÔn Kh¾c Tr­êng, B¶o Ninh, NguyÔn Huy ThiÖp, NguyÔn ThÞ Thu HuÖ,... ] §¸nh gi¸: NÒn VHVN ®· ®¹t ®­îc thµnh tùu to lín: + KÕt tinh ®­îc nh÷ng t¸c gi¶ VH lín: NguyÔn Tr·i, NguyÔn Du, Hå ChÝ Minh,... + NhiÒu t¸c phÈm cã gi¸ trÞ ®­îc dÞch ra nhiÒu thø tiÕng trªn thÕ giíi: TruyÖn KiÒu, NhËt kÝ trong tï, Th¬ t×nh Xu©n DiÖu,... + Cã vÞ trÝ xøng ®¸ng trong nÒn VH nh©n lo¹i. III. Con ng­êi ViÖt Nam qua VH: 1. Con ng­êi ViÖt Nam trong mèi quan hÖ víi thÕ giíi tù nhiªn: - NhËn thøc, c¶i t¹o, chinh phôc thÕ giíi tù nhiªn: VD: + ThÇn tho¹i ThÇn trô trêi, Qu¶ bÇu tiªn,..." gi¶i thÝch sù h×nh thµnh thÕ giíi tù nhiªn vµ con ng­êi. + TruyÒn thuyÕt S¬n Tinh- Thñy Tinh" kh¸t väng chinh phôc thÕ giíi tù nhiªn. - Thiªn nhiªn lµ ng­êi b¹n tri ©m, tri kØ: VD: + Ca dao vÒ quª h­¬ng ®Êt n­íc: “ §­êng v« xø NghÖ quanh quanh...” “ Hìi c« t¸t n­íc bªn ®­êng...” “§øng bªn ni ®ång ngã bªn tª ®ång...” + Th¬ N«m NguyÔn Tr·i, Hå Xu©n H­¬ng, NguyÔn KhuyÕn,... - Thiªn nhiªn g¾n víi lÝ t­ëng thÈm mÜ, ®¹o ®øc nhµ nho: VD: Tïng, cóc, tróc, mai" cèt c¸ch ng­êi qu©n tö (th¬ NguyÔn Tr·i, NguyÔn BØnh Khiªm,...). - Thiªn nhiªn thÓ hiÖn t×nh yªu quª h­¬ng, ®Êt n­íc, yªu cuéc sèng vµ ®Æc biÖt lµ t×nh yªu løa ®«i: VD: Ca dao " t×nh yªu nh÷ng vËt th©n thuéc" t×nh yªu quª h­¬ng ®Êt n­íc. Sãng (Xu©n Quúnh), T­¬ng t­ (NguyÔn BÝnh), H­¬ng thÇm (Phan ThÞ Thanh Nhµn),... [ Con ng­êi ViÖt Nam cã t×nh yªu thiªn nhiªn s©u s¾c vµ thÊm thÝa. 2. Con ng­êi ViÖt Nam trong mèi quan hÖ víi quèc gia d©n téc: - CN yªu n­íc - mét trong nh÷ng néi dung quan träng vµ næi bËt nhÊt cña VHVN. - BiÓu hiÖn: + T×nh yªu quª h­¬ng (yªu c¶nh ®Ñp cña quª h­¬ng ®Êt n­íc). + NiÒm tù hµo vÒ truyÒn thèng v¨n hãa d©n téc, lÞch sö dùng n­íc vµ gi÷ n­íc hµo hïng. + ý chÝ c¨m thï qu©n x©m l­îc vµ tinh thÇn x¶ th©n v× ®éc lËp tù do... ] CN yªu n­íc lµ mét néi dung tiªu biÓu, mét gi¸ trÞ quan träng cña VHVN. 3. Con ng­êi ViÖt Nam trong mèi quan hÖ víi x· héi: - M¬ ­íc vÒ mét x· héi c«ng b»ng tèt ®Ñp" ­íc muèn, kh¸t väng mu«n ®êi cña nh©n d©n ta. VD: TruyÖn cæ tÝch (TÊm C¸m, Th¹ch Sanh,...) " kh¸t väng c«ng lÝ “ë hiÒn gÆp lµnh”, “¸c gi¶ ¸c b¸o”. - Tè c¸o, phª ph¸n c¸c thÕ lùc chuyªn quyÒn vµ bµy tá lßng c¶m th«ng víi nh©n d©n bÞ ¸p bøc. VD: TruyÖn KiÒu (NguyÔn Du), Chinh phô ng©m (§oµn ThÞ §iÓm), T¾t ®Ìn (Ng« TÊt Tè),... - NhËn thøc, phª ph¸n, c¶i t¹o x· héi. VD: Tõ H¶i (TruyÖn KiÒu), ChÞ Sø (Hßn ®Êt), ChÞ ót TÞch (Ng­êi mÑ cÇm sóng),... " lµ nh÷ng con ng­êi víi ý chÝ quËt c­êng, cã søc m¹nh tiÒm tµng ko chÊp nhËn lµ n¹n nh©n ®au khæ cña x· héi ¸p bøc bÊt c«ng mµ ko ngõng ®Êu tranh cho tù do, h¹nh phóc, nh©n phÈm vµ quyÒn sèng cña m×nh. - C¶m høng x· héi s©u ®Ëm lµ tiÒn ®Ò h×nh thµnh CN hiÖn thùc vµ CN nh©n ®¹o trong VHVN. - VHVN ®· vµ ®ang ®i s©u ph¶n ¸nh c«ng cuéc x©y dùng cuéc sèng míi tuy cßn khã kh¨n gian khæ nh­ng ®Çy høng khëi tin vµo t­¬ng lai. VD: Mïa l¹c (NguyÔn Kh¶i), RÎo cao (Nguyªn Ngäc),... 4. Con ng­êi ViÖt Nam vµ ý thøc vÒ b¶n th©n:- ý thøc c¸ nh©n: lµ ý thøc vÒ chÝnh con ng­êi m×nh víi c¸c mÆt song song tån t¹i (thÓ x¸c- t©m hån, b¶n n¨ng- v¨n hãa, t­ t­áng vÞ kØ- t­ t­ëng vÞ tha, ý thøc c¸ nh©n- ý thøc céng ®ång,...). - BiÓu hiÖn: + VHVN ghi l¹i qu¸ tr×nh lùa chän, ®Êu tranh ®Ó kh¼ng ®Þnh ®¹o lÝ lµm ng­êi cña con ng­êi ViÖt Nam trong sù kÕt hîp hµi hßa hai ph­¬ng diÖn: ý thøc c¸ nh©n – ý thøc céng ®ång. + V× nh÷ng lÝ do kh¸c nhau nªn ë nh÷ng giai ®o¹n nhÊt ®Þnh, VHVN ®Ò cao mét trong hai mÆt trªn. Trong chiÕn tranh hoÆc c«ng cuéc c¶i t¹o, chinh phôc tù nhiªn, cÇn huy ®éng søc m¹nh cña c¶ céng ®ång, VHVN ®Ò cao ý thøc céng ®ång (VHVN giai ®o¹n thÕ kØ X-XIV, 1945-1975). Khi cuéc sèng yªn b×nh, con ng­êi cã ®iÒu kiÖn quan t©m ®Õn ®êi sèng c¸ nh©n hoÆc khi quyÒn sèng cña c¸ nh©n bÞ chµ ®¹p, ý thøc c¸ nh©n ®­îc ®Ò cao (VHVN giai ®o¹n thÕ kØ XVIII- ®Çu XIX, 1930-1945). + Xu h­íng cña VH n­íc ta hiÖn nay: x©y dùng ®¹o lÝ lµm ng­êi víi nh÷ng phÈm chÊt tèt ®Ñp (nh©n ¸i, thuû chung, t×nh nghÜa, vÞ tha, ®øc hi sinh v× sù nghiÖp chÝnh nghÜa,...).VHVN ®Ò cao quyÒn sèng c¸ nh©n nh­ng ko chÊp nhËn chñ nghÜa c¸ nh©n cùc ®oan. IV. Tæng kÕt bµi häc: Ghi nhí (sgk) E. Cñng cè, dÆn dß: Yªu cÇu hs: - Häc bµi. - Lµm bµi tËp: LËp b¶ng so s¸nh VHT§ vµ VHH§. - §äc tr­íc bµi: Ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷. TiÕt: 3 TiÕng ViÖt: ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷ A. Môc tiªu bµi häc: Kiến thức: Khái niệm cơ bản về hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ: mục đích (trao đổi thông tin về nhận thức, tư tưởng tình cảm, hành động,…) Hai quá trình trong hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ: tạo lập văn bản (nói hoặc viết) và lĩnh hội văn bản (nghe hoặc đọc) Các nhân tố giao tiếp: nhân vật, hoàn cảnh, nội dung, mục đích, phương tiện và cách thức giao tiếp. 2) Kĩ năng: Xác định đúng các nhân tố trong hoạt động giao tiếp Những kĩ năng trong các hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ: nghe, nói, đọc, viết, hiểu 3) Thái độ: hiểu rõ các nhân tố của hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ và sử dụng đạt mục đích giao tiếp B. Sù chuÈn bÞ cña thÇy vµ trß: - Sgk, sgv. - Mét sè tµi liÖu vÒ ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷. - Hs ®äc tr­íc bµi häc. - Gv thiÕt kÕ d¹y- häc. C. C¸ch thøc tiÕn hµnh: Gv tæ chøc giê d¹y- häc theo c¸ch kÕt hîp c¸c h×nh thøc trao ®æi- th¶o luËn, tr¶ lêi c¸c c©u hái. D. TiÕn tr×nh d¹y- häc: 1. æn ®Þnh tæ chøc líp. 2. KiÓm tra bµi cò: C©u hái: Em h·y nªu c¸c bé phËn hîp thµnh cña VHVN? VH viÕt ®­îc chia thµnh c¸c thêi k× chñ yÕu nµo? Con ng­êi VN ®­îc kh¾c häa qua nh÷ng mèi quan hÖ nµo trong VH? Qua ®ã, em thÊy con ng­êi VN béc lé nh÷ng phÈm chÊt ®¸ng quý nµo? 3. Bµi míi: * Giíi thiÖu bµi míi: Nhµ v¨n T« Hoµi trong t¸c phÈm DÕ MÌn phiªu l­u kÝ cã mét ph¸t hiÖn thó vÞ vÒ loµi kiÕn. Theo «ng, loµi kiÕn còng biÕt giao tiÕp, chóng trao ®æi th«ng tin khi ch¹m ®Çu vµo nhau trªn ®­êng di chuyÓn. Víi loµi ng­êi, ho¹t ®éng giao tiÕp còng chÝnh lµ ®iÒu kiÖn quan träng ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Con ng­êi cã thÓ giao tiÕp b»ng nhiÒu ph­¬ng tiÖn kh¸c nhau. Nh­ng ph­¬ng tiÖn giao tiÕp quan träng nhÊt, hiÖu qu¶ nhÊt, diÔn ra th­êng xuyªn cña con ng­êi trong x· héi ë mäi lóc, mäi n¬i lµ ng«n ng÷ (nãi vµ viÕt). §Ó thÊy ®­îc ®iÒu ®ã, h«m nay, chóng ta sÏ t×m hiÓu vÒ ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷. Ho¹t ®éng cña gv vµ hs Yªu cÇu cÇn ®¹t Yªu cÇu hs ®äc ng÷ liÖu trong sgk, th¶o luËn, tr¶ lêi c¸c c©u hái: a. Ho¹t ®éng giao tiÕp ®­îc VB trªn ghi l¹i diÔn ra gi÷a c¸c nh©n vËt giao tiÕp nµo? Hai bªn cã c­¬ng vÞ vµ quan hÖ víi nhau ntn? b. Trong ho¹t ®éng giao tiÕp trªn, c¸c nh©n v©t giao tiÕp lÇn l­ît ®æi vai (vai ng­êi nãi- ng­êi nghe) ntn? Ng­êi nãi tiÕn hµnh nh÷ng ho¹t ®éng cô thÓ nµo? Ng­êi nghe thùc hiÖn nh÷ng hµnh ®éng t­¬ng øng nµo? c. Ho¹t ®éng giao tiÕp trªn diÔn ra trong hoµn c¶nh nµo? (ë ®©u? vµo lóc nµo? khi ®ã n­íc ta cã sù kiÖn g× ®Æc biÖt?) d. Ho¹t ®éng giao tiÕp trªn h­íng vµo néi dung g×? e. Môc ®Ých cña cuéc giao tiÕp (héi nghÞ) lµ g×? Cuéc giao tiÕp ®ã cã ®¹t ®­îc môc ®Ých ko? Hs th¶o luËn tr¶ lêi c¸c c©u hái trong sgk. Gv nhËn xÐt, chèt ý ®óng. a. C¸c nh©n vËt giao tiÕp qua VB trªn? b. Ho¹t ®éng giao tiÕp ®ã diÔn ra trong hoµn c¶nh nµo? c.Néi dung giao tiÕp thuéc lÜnh vùc nµo? VÒ ®Ò tµi g×? Bao gåm nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n nµo? d. Môc ®Ých giao tiÕp lµ g×? (môc ®Ých cña ng­êi viÕt, ng­êi ®äc?) e.Ph­¬ng tiÖn ng«n ng÷ vµ c¸ch tæ chøc VB cã ®Æc ®iÓm g× næi bËt? Gv yªu cÇu hs dùa vµo kÕt qu¶ cña viÖc t×m hiÓu ng÷ liÖu vµ ®äc phÇn ghi nhí trong sgk ®Ó tr¶ lêi c¸c c©u hái: - ThÕ nµo lµ ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷? - C¸c qu¸ tr×nh diÔn ra trong ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷? Ai lµ ng­êi thùc hiÖn mçi qu¸ tr×nh ®ã? - C¸c nh©n tè cña ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷? I. T×m hiÓu ng÷ liÖu: 1. Ng÷ liÖu 1: VB Héi nghÞ Diªn Hång. - Nh©n vËt giao tiÕp: Vua vµ c¸c vÞ b« l·o. - C­¬ng vÞ: + Vua- ng­êi ®øng ®Çu triÒu ®×nh, cai qu¶n ®Êt n­íc, ch¨m lo cho mu«n d©n" bÒ trªn. + C¸c vÞ b« l·o- ng­êi ®¹i diÖn cho tr¨m hä" bÒ d­íi. - §æi vai: + L­ît 1: Vua TrÇn nãi- c¸c b« l·o nghe. + L­ît 2: C¸c b« l·o nãi- vua TrÇn nghe. + L­ît 3: Vua TrÇn hái- c¸c b« l·o nghe. + L­ît 4: C¸c b« l·o tr¶ lêi- vua TrÇn nghe. " §æi vai lÇn l­ît. - Hµnh ®éng cña vua TrÇn (ng­êi nãi): hái c¸c b« l·o liÖu tÝnh ntn khi qu©n M«ng Cæ hung h·n trµn sang. - Hµnh ®éng cña c¸c b« l·o (ng­êi nãi): xin ®¸nh. - Hµnh ®éng t­¬ng øng cña vua TrÇn vµ c¸c b« l·o (ng­êi nghe): l¾ng nghe. - Hoµn c¶nh giao tiÕp: + §Þa ®iÓm: ®iÖn Diªn Hång. +Thêi ®iÓm: qu©n Nguyªn x©m l­îc n­íc ta lÇn 2(1285). - Néi dung giao tiÕp: + Bµn vÒ nguy c¬ cña mét cuéc chiÕn tranh x©m l­îc ®· ë vµo t×nh tr¹ng khÈn cÊp. + §Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò nªn hoµ hay nªn ®¸nh. - Môc ®Ých cña ho¹t ®éng giao tiÕp : Thèng nhÊt ý chÝ vµ hµnh ®éng ®Ó chiÕn ®Êu b¶o vÖ tæ quèc. " Môc ®Ých ®ã ®· thµnh c«ng. 2. Ng÷ liÖu 2: VB Bµi tæng quan VHVN. - C¸c nh©n vËt giao tiÕp: + Ng­êi viÕt sgk. + Gi¸o viªn Ng÷ V¨n THPT. + Häc sinh líp 10 toµn quèc. - §Æc ®iÓm: + §é tuæi: tõ 65 tuæi trë xuèng 15 tuæi. + Tr×nh ®é: tõ c¸c gi¸o s­, tiÕn sÜ xuèng häc sinh líp 10. - Hoµn c¶nh giao tiÕp: cã tÝnh chÊt quy ph¹m, cã tæ chøc, môc ®Ých, néi dungvµ ®­îc thùc hiÖn theo ch­¬ng tr×nh mang tÝnh ph¸p lÝ trong nhµ tr­êng. - Néi dung giao tiÕp: + LÜnh vùc: V¨n häc sö. + §Ò tµi: Tæng quan VHVN. + VÊn ®Ò c¬ b¶n: C¸c bé phËn hîp thµnh VHVN, tiÕn tr×nh ph¸t triÓn, con ng­êi VN qua VH. - Môc ®Ých giao tiÕp: + Ng­êi viÕt: cung cÊp cho ng­êi ®äc c¸i nh×n tæng qu¸t vÒ VHVN. + Ng­êi ®äc: lÜnh héi mét c¸ch tæng qu¸t nhÊt vÒ c¸c bé phËn, tiÕn tr×nh ph¸t triÓn vµ con ng­êi VN qua VH. - Ph­¬ng tiÖn ng«n ng÷: + Ng«n ng÷: thuéc lo¹i VBKH gi¸o khoa. + Bè côc: râ rµng, hÖ thèng m¹ch l¹c. + LÝ lÏ chÆt chÏ, thuyÕt phôc, dÉn chøng tiªu biÓu. II. HÖ thèng ho¸ kiÕn thøc: 1. Kh¸i niÖm ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷: - Ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷ lµ ho¹t ®éng trao ®æi th«ng tin cña con ng­êi trong x· héi, ®­îc tiÕn hµnh chñ yÕu b»ng ph­¬ng tiÖn ng«n ng÷ (d¹ng nãi hoÆc d¹ng viÕt) nh»m thùc hiÖn môc ®Ých vÒ nhËn thøc, t×nh c¶m, hµnh ®éng,... " Ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷ lµ ho¹t ®éng “liªn c¸ nh©n” nh»m: + Trao ®æi th«ng tin. + Trao ®æi t­ t­ëng, t×nh c¶m. + T¹o lËp quan hÖ x· héi. 2. C¸c qu¸ tr×nh cña ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷: - T¹o lËp (s¶n sinh) VB: ng­êi nãi (ng­êi viÕt) thùc hiÖn. - LÜnh héi VB: ng­êi nghe (ng­êi ®äc) thùc hiÖn. 3. C¸c nh©n tè cña ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷: - Nh©n vËt giao tiÕp. - Hoµn c¶nh giao tiÕp. - Néi dung giao tiÕp. - Môc ®Ých giao tiÕp. - Ph­¬ng tiÖn vµ c¸ch thøc giao tiÕp. E. Cñng cè, dÆn dß: Yªu cÇu hs:- §äc vµ lµm c¸c bµi tËp trong sgk trang 20, 21, 22. - So¹n bµi: Kh¸i qu¸t VH d©n gian VN. TiÕt: 4-5 §äc v¨n: kh¸i qu¸t v¨n häc d©n gian A. Môc tiªu bµi häc: Kiến thức: Khái niệm VHDG Các đặc trưng cơ bản của VHDG Những thể loại chính của VHDG Những giá trị chủ yếu của VHDG 2. Kĩ năng: - Nhận thức khái quát về VHDG - Có cái nhìn tổng quát về VHDG VN - Kết hợp các phương pháp gợi tìm, thuyết giảng, trả lời câu hỏi. - SGK, giáo án, tranh ảnh minh họa các hoạt động diễn xướng của VHDG, sưu tầm các câu ca dao, truyện dân gian,…có tính dị bản. 3. Thái độ : yêu mến VHDG B. Sù chuÈn bÞ cña thÇy vµ trß: - Sgk, sgv. - Mét sè tµi liÖu vÒ VH d©n gian. - Hs so¹n bµi theo c¸c c©u hái cña sgk. - Gv thiÕt kÕ d¹y- häc. C. C¸ch thøc tiÕn hµnh: Gv tæ chøc giê d¹y- häc theo c¸ch kÕt hîp c¸c h×nh thøc trao ®æi- th¶o luËn, tr¶ lêi c¸c c©u hái. D. TiÕn tr×nh d¹y- häc: 1. æn ®Þnh tæ chøc líp. 2. KiÓm tra bµi cò: C©u hái: Nªu c¸c bé phËn cña VHVN? KÓ tªn c¸c thÓ lo¹i cña VH d©n gian? VD ? Vai trß cña VH d©n gian? 3. Bµi míi: * Giíi thiÖu bµi míi: Trong m¹ch suy c¶m vÒ ®Êt n­íc, nhµ th¬ NguyÔn Khoa §iÒm ®· gi¶i thÝch vÒ sù h×nh thµnh c¸c ®Þa danh: “Nh÷ng ng­êi vî nhí chång cßn gãp cho ®Êt n­íc nh÷ng nói Väng Phu CÆp vî chång yªu nhau gãp nªn hßn Trèng M¸i Gãt ngùa cña Th¸nh Giãng ®i qua cßn tr¨m ao ®Çm ®Ó l¹i ChÝn m­¬i chÝn con voi gãp m×nh dùng ®Êt tæ Hïng V­¬ng Nh÷ng con rång n»m im gãp dßng s«ng xanh th¼m Ng­êi häc trß nghÌo gãp cho ®Êt n­íc m×nh nói Bót, non Nghiªn.” (§Êt n­íc) Nh÷ng xóc c¶m s©u s¾c ®ã cña «ng b¾t nguån tõ VH d©n gian. Kho tµng VH d©n gian cña d©n téc ta thùc sù lµ suèi nguån v« tËn cho th¬ ca vµ nh¹c häa. H«m nay, chóng ta sÏ cïng t×m hiÓu nh÷ng nÐt lín vÒ VH d©n gian. Ho¹t ®éng cña gv vµ hs Yªu cÇu cÇn ®¹t - VH d©n gian lµ g×? T¹i sao nãi VH d©n gian lµ t¸c phÈm nghÖ thuËt ng«n tõ? Hs th¶o luËn, tr¶ lêi. Gv nhËn xÐt, chèt ý: VH d©n gian lµ t¸c phÈm nghÖ thuËt ng«n tõ do VH d©n gian lÊy ng«n tõ lµm chÊt liÖu nghÖ thuËt. -VH d©n gian cã nh÷ng ®Æc tr­ng c¬ b¶n nµo? - Em hiÓu thÕ nµo lµ tÝnh truyÒn miÖng? - T¸c dông cña tÝnh truyÒn miÖng? VD? - Qu¸ tr×nh s¸ng t¸c tËp thÓ cña VH d©n gian diÔn ra ntn? - Em hiÓu thÕ nµo lµ tÝnh thùc hµnh cña VH d©n gian? VD? Yªu cÇu hs ®äc vµ tù häc c¸c ®Þnh nghÜa vÒ c¸c thÓ lo¹i VH d©n gian trong sgk. - LËp b¶ng hÖ thèng c¸c thÓ lo¹i VH d©n gian? - Tri thøc d©n gian lµ g×? Gv ®Þnh h­íng: Tri thøc d©n gian lµ nhËn thøc, hiÓu biÕt cña nh©n d©n ®èi víi cuéc sèng quanh m×nh. - V× sao VH d©n gian ®­îc coi lµ kho tri thøc v« cïng phong phó vµ ®a d¹ng? Gv gîi më: Tri thøc d©n gian bao gåm nh÷ng tri thøc vÒ c¸c lÜnh vùc nµo? Cña bao nhiªu d©n téc? - VH d©n gian thÓ hiÖn tr×nh ®é nhËn thøc vµ quan ®iÓm cña ai? §iÒu ®ã cã g× kh¸c víi giai cÊp thèng trÞ cïng thêi? VD? Tri thøc d©n gian ®­îc tr×nh bµy ntn? VD? Gv më réng: Tuy nhiªn nhËn thøc cña nh©n d©n lao ®éng ko ph¶i hoµn toµn vµ bao giê còng ®óng. VD: §i mét ngµy ®µng häc mét sµng kh«n; Nh÷ng ng­êi ti hÝ m¾t l­¬n / Trai th­êng chèn chóa, g¸i bu«n lén chång... - TÝnh gi¸o dôc cña VH d©n gian ®­îc thÓ hiÖn qua nh÷ng khÝa c¹nh nµo? VD? - Gi¸ trÞ thÈm mÜ to lín cña VH d©n gian ®­îc biÓu hiÖn ntn? - KÓ tªn mét vµi t¸c gi¶ ­u tó cã sù häc tËp VH d©n gian? I. VH d©n gian lµ g×? Lµ nh÷ng t¸c phÈm ng«n tõ truyÒn miÖng ®­îc tËp thÓ s¸ng t¹o nh»m phôc vô trùc tiÕp cho c¸c sinh ho¹t kh¸c nhau cña ®êi sèng céng ®ång. II. §Æc tr­ng c¬ b¶n cña VH d©n gian: 1. TÝnh truyÒn miÖng: - Kh«ng l­u hµnh b»ng ch÷ viÕt mµ ®­îc truyÒn miÖng tõ ng­êi nµy sang ng­êi kh¸c qua nhiÒu thÕ hÖ vµ c¸c ®Þa ph­¬ng kh¸c nhau. - §­îc biÓu hiÖn trong diÔn x­íng d©n gian. " T¸c dông: + Lµm cho t¸c phÈm VH d©n gian ®­îc trau chuèt, hoµn thiÖn, phï hîp h¬n víi t©m t×nh cña nh©n d©n lao ®éng. + T¹o nªn tÝnh dÞ b¶n (nhiÒu b¶n kÓ) cña VH d©n gian. VD: VB truyÖn cæ tÝch TÊm C¸m, truyÒn thuyÕt An D­¬ng V­¬ng vµ MÞ Ch©u- Träng Thñy,... 2. TÝnh tËp thÓ: - Qu¸ tr×nh s¸ng t¸c tËp thÓ: C¸ nh©n khëi x­íng" tËp thÓ h­ëng øng (tham gia cïng s¸ng t¹o hoÆc tiÕp nhËn)" tu bæ, söa ch÷a, thªm bít cho phong phó, hoµn thiÖn. 3. TÝnh thùc hµnh: - Lµ sù g¾n bã vµ phôc vô trùc tiÕp cho c¸c sinh ho¹t kh¸c nhau trong ®êi sèng céng ®ång. - VD: Bµi ca lao ®éng: Hß s«ng M·, hß gi· g¹o,... Bµi ca nghi lÔ: H¸t mo §Î ®Êt ®Î n­íc cña ng­êi M­êng,... III. HÖ thèng thÓ lo¹i cña VH d©n gian: Tù sù Tr÷ t×nh NghÞ luËn S©n khÊu - ThÇn tho¹i - Sö thi - TruyÒn thuyÕt - TruyÖn cæ tÝch - TruyÖn c­êi - TruyÖn ngô ng«n - TruyÖn th¬ - VÌ - Ca dao - Tôc ng÷ - C©u ®è - ChÌo IV. Nh÷ng gi¸ trÞ c¬ b¶n cña VH d©n gian: 1. VH d©n gian lµ kho tri thøc v« cïng phong phó vÒ ®êi sèng c¸c d©n téc (gi¸ trÞ nhËn thøc): - VH d©n gian " lµ tri thøc vÒ mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng tù nhiªn, x· héi vµ con ng­êi" phong phó. " lµ tri thøc cña 54 d©n téc" ®a d¹ng. - VH d©n gian thÓ hiÖn tr×nh ®é nhËn thøc vµ quan ®iÓm t­ t­ëng cña nh©n d©n lao ®éng nªn nã mang tÝnh chÊt nh©n ®¹o, tiÕn bé, kh¸c biÖt vµ thËm chÝ ®èi lËp víi quan ®iÓm cña giai cÊp thèng trÞ cïng thêi. VD: + Con vua th× l¹i lµm vua Con s·i ë chïa th× quÐt l¸ ®a Bao giê d©n næi can qua Con vua thÊt thÕ l¹i ra quÐt chïa. + §õng than phËn khã ai ¬i Cßn da: l«ng mäc, cßn chåi: n¶y c©y... - Tri thøc d©n gian th­êng ®­îc tr×nh bµy b»ng ng«n ng÷ nghÖ thuËt" hÊp dÉn, dÔ phæ biÕn, cã søc sèng l©u bÒn víi thêi gian. VD: Bµi häc vÒ ®¹o lÝ lµm con: C«ng cha nh­ nói Th¸i S¬n NghÜa mÑ nh­ n­íc trong nguån ch¶y ra Mét lßng thê mÑ kÝnh cha Cho trßn ch÷ hiÕu míi lµ ®¹o con. 2.VH d©n gian cã gi¸ trÞ gi¸o dôc s©u s¾c vÒ ®¹o lÝ lµm ng­êi: - Tinh thÇn nh©n ®¹o: + T«n vinh gi¸ trÞ con ng­êi (t­ t­ëng nh©n v¨n). + T×nh yªu th­¬ng con ng­êi (