Giáo án Ngữ văn 9 - Tuần 29 - Bài 28 - Tiết 141,142: Những ngôi sao xa xôi (Lê Minh Khuê)

Ngày: Tuần 29 Bài 28 Tiết 141,142 NHỮNG NGÔI SAO XA XÔI. Lê Minh Khuê. š & b A.. Mục tiêu cần đạt : Giúp học sinh: - Cảm nhận được tâm hồn trong sáng, tính cách dũng cảm, hồn nhiên trong cuộc sống chiến đấu nhiều gian khổ, hy sinh nhưng vẫn lạc quan của các nhân vật nữ thanh niên xung phong trong truyện. - Thấy được nét đặc sắc trong cách miêu tả nhân vật (đặc biệt là cách miêu tả tâm lý, ngôn ngữ) và nghệ thuật kể chuyện của tác giả. - Rèn luyện kỹ năng phân tích tác phẩm truyện (cốt truyện, nhân vật, nghệ thuật trần thuật) B.. Chuẩn bị: 1 Giáo viên: Bài hát Cô gái mở đường; hệ thống kiến thức. 2 Học sinh: Soạn bài theo yêu cầu của GV. C.Tiến trình lên lớp: I. Ổn định tổ chức: II.Kiểm tra bài cũ: - Nêu tình huống truyện chủ yếu của truyện “Bến quê” của Nguyễn Minh Châu. - Nhân vật Nhĩ thuộc loại nhân vật nào? III. Bài mớ: Hoạt động của Giáo viên và Học sinh Nội dung ghi A. Hoạt động 1: Hướng dẫn tìm hiểu chung. - GV gọi HS đọc dấu sao SGK/120 để tìm hiểu tác giả, tác phẩm. - Nêu vài nét về tác giả? * Lê Minh Khuê (1949) quê Thanh hóa, từng là thanh niên xung phong trên tuyến đường Trường Sơn thời chống Mỹ. * Những tác phẩm đầu tay ra đời vào những năm 70 của thế kỷ XX, viết về cuộc sống và chiến đấu của chính bản thân và đồng đội. * Là nhà văn có sở trường về truyện ngắn miêu tả tâm lý nhân vật phụ nữ tinh tế, sắc sảo. - Nêu vài nét về tác phẩm? * Truyện sáng tác năm 1971 lúc cuộc kháng chiến chống Mỹ của dân tộc đang diễn ra ác liệt. B. Hoạt động 2: Hướng dẫn đọc, tóm tắt truyện, tìm hiểu từ khó, bố cục. - GV hướng dẫn HS thực hiện các phần trên. * Đọc: Giọng tâm tình, phân biệt lời kể và lời đối thoại ngắn gọn giữa các nhân vật. * Tóm tắt truyện: Ba nữ thanh niên xung phong làm thành một tổ trinh sát mặt đường tại một trọng điểm trên tuyến đường Trường Sơn. Họ gồm có hai cô gái rất trẻ là Định và Nho, còn tổ trưởng là chị Thao lớn tuổi hơn một chút. Nhiệm vụ của họ là quan sát địch ném bom, đo khối lượng đất đá phải san lấp do bom địch gây ra, đánh dấu vị trí các trái bom chưa nổ và phá bom. Công việc của họ hết sức nguy hiểm vì thường xuyên phải chạy trên cao điểm giữa ban ngày và máy bay địch có thể ập đến bất cứ lúc nào. Đặc biệt, họ phải bình tĩnh đối mặt với thần cheat trong mỗi lần phá bom-mà công việc này diễn ra hằng ngày, thậm chí mấy lần trong một ngày. Họ ở trong một cái hang, dưới chân cao điểm, tách xa đơn vị. Cuộc sống của ba cô gái ở nơi trọng điểm giữa chiến trường dù khắc nghiệt và nguy hiểm nhưng vẫn có những niềm vui hồn nhiên của tuổi trẻ, những giây phút thanh thản, mơ mộng và đặc biệt là họ rất gắn bó, yêu thong nhau trong tình đồng đội, du mỗi người một cá tính. Phương Định, nhân vật kể chuyện và cũng là nhân vật chính, là một cô gái giàu cảm xúc, hay mơ mộng, hồn nhiên và luôn nhớ về những kỷ niệm của tuổi thiếu nữ, với gia đình và thành phố thân yêu của mình. Phần cuối tập trung tả tâm trạng và hành động của các cô gái trẻ, nhất là của Phương Định trong một trận phá bom, Nho bị thong. Thao và Định vô cùng lo lắng, săn sóc bạn. Một trận mưa đá bất ngờ trên cao điểm khiến cấc cô hết sức vui thích. * Tìm hiểu từ khó: 7 từ SGK/120, 121. * Bố cục: 3 phần w “Chúng tôi …… trong hang” Phương định kể về công việc và cuộc sống của bản thân và tổ ba cô trinh sát mặt đường. w “Bây giờ …… chị Thao bảo” Một lần phá bom, Nho bị thương, hai chị em lo lắng, săn sóc. w “Uống sữa xong …… tâm trí tôi” Sau phút hiểm nguy, hai chị em nối nhau hát. Niềm vui của ba người trước trận mưa đá đột ngột. C. Hoạt động 3: Hướng dẫn phân tích. - Từ bố cục, hãy cho biết người kể chuyện ở ngôi thứ mấy? Có phải là nhân vật chính không? * Người kể chuyện ở ngôi thứ nhất là nhân vật chính xưng tôi đã diễn tả moat cách tự nhiên và sinh động cảm xúc, tâm trạng, ý nghĩ của các cô gái trẻ luôn đối mặt với kẻ thù, hiểm nguy và cái chết mà vẫn sống hồn nhiên, lạc quan, mơ mộng giữa chiến trường. - Đọc truyện, em thử hình dung và nhận xét hoàn cảnh sống và chiến đấu của ba cô gái thanh niên xung phong? * Họ sống trên một cao điểm, giữa một vùng trọng điểm trên tuyến đường Trường Sơn những năm chống Mỹ ác liệt. Nhiệm vụ được giao hằng ngày càng nguy hiểm. Họ phải chạy trên cao điểm giữa ban ngày phơi mình trước con mắt cú vọ của bọn giặc lái Mỹ. Sau mỗi trận bom, phải lên ngay trọng điểm, đo và ước tính khối lượng đất đá bị địch đào xới, đếm và đánh dấu vị trí những quả bom chưa nổ, rồi sau đó làm nhiệm vụ phá bom. Họ dùng xẻng nhỏ,đào, khoét sát cạnh thân bom để đặt thuốc nổ rồi châm ngòi và chạy thật lẹ, thật nhanh đến chỗ nấp an toàn. Đó là công việc chết người luôn căng thẳng thần kinh, đòi hỏi sự dũng cảm và bình tĩnh hết sức nhưng với ba cô gái thì những công việc ấy đã trở thành công việc thường ngày. - Hãy tìm những nét tính cách, phẩm chất chung của họ? Ở họ còn có những nét riêng gì? * Họ là những cô gái còn rất trẻ, cá tính và hoàn cảnh riêng không giống nhau nhưng đều có những phẩm chất chung của những chiến sĩ thanh niên xung phong tình nguyện ở chiến trường: w Tinh thần trách nhiệm tự giác rất cao, quyết tâm hoàn thành mọi nhiệm vụ được phân công. w Lòng dũng cảm, sẳn sàng hy sinh, không quản khó khăn gian khổ, hiểm nguy. w Tình đồng chí đồng đội keo sơn gắn bó. w Hay xúc động, nhiều mơ mộng, dễ vui dễ buồn, thích làm đẹp cho cuộc sống của mình dù trong hoàn cảnh khó khăn ác liệt (Nho thích thêu thùa; chị Thao chăm chép bài hát; Định thích ngắm mình trong gương, ngồi bó gối mơ mộng và hát) * Ở họ vẫn có những nét cá tính riêng: w Phương Định: cô gái Hà Nội nhạy cảm và lãng mạn, hồn nhiên, thích mơ mộng và hay sống với những kỷ niệm của tuổi thiếu nữ vô tư. w Chị Thao: lớn tuổi hơn nên dự tính tương lai cũng thiết thực hơn nhưng trong công việc thì bình tĩnh và quyết liệt vậy mà lại rất sợ nhìn máu chảy. w Nho: lúc thì bướng bỉnh, mạnh mẽ lúc lại lầm lì cực đoan, thích thêu hoa rực rỡ, lòe loẹt trên khăn. - Bên cạnh những phẩm chất chung như hai đồng đội cùng tổ, em thấy Phương Định có những nét riêng gì về tâm hồn và tính cách? * Là cô gái Hà Nội, có một thời học sinh hồn nhiên, vô tư lự bên mẹ, trong căn buồng nhỏ ở một đường phố yên tĩnh trong những ngày thanh bình trước chiến tranh, những kỷ niệm êm đềm ấy thường sống lại trong trí nhớ của Định giữa chiến trường dữ dội làm dịu mát tâm hồn trong hoàn cảnh căng thẳng, khốc liệt của chiến trường. * Vào chiến trường khoảng ba năm, đã quen với đạn bom, nguy hiểm, vượt qua bao thử thách hiểm nghèo, giáp mặt hằng ngày với cái chết, nhưng ở cô không hề mất đi sự hồn nhiên trong sáng và những mơ ước về tương lai. * Là cô gái giàu cảm xúc, nhạy cảm, hay mơ mộng, thích hát và cũng thích làm điệu một chút trước các chàng trai lính trẻ. * Cô yêu mến gắn bó thân thiết với hai đồng đội trong tổ, yêu mến và cảm phục những chiến sĩ mà cô đã gặp trên đường ra mặt trận-đó là những chàng trai thông minh, tài hoa dũng cảm nhất. * Nhạy cảm và quan tâm đến hình thức của mình. Cô tự đánh giá: “Tôi là con gái Hà Nội …… xa xăm”.Nhạy cảm nhưng cô lại không hay biểu lộ tình cảm của mình, tỏ ra kín đáo giữa đám đông, tưởng như là kiêu kỳ, điệu. - Diễn biến tâm lý của Phương Định trong lần phá bom nổ chậm được tả như thế nào? Điều đó thể hiện rõ nét phẩm chất gì ở cô? * Tâm lý Phương Định khi phá bom được tả rất tỉ mỉ, chi tiết đến từng cảm giác, ý nghĩ dù chỉ thoáng qua trong giấy lát, mặc dù đây là công việc đã rất quen thuộc nhưng mỗi lần bắt đầu là Phương Định lại có cảm giác hồi hộp, lo lắng, căng thẳng vẫn nghĩ đến cái chết mặc dù mờ nhạt, không cụ thể: “Tôi đến gần quả bom …… bước tới”; “Thỉnh thoảng …… nung nóng”. Từ chỗ đến gần đào quả bom, nghe cảm giác quả bom nóng dần lên, căng thẳng chờ đợi tiếng nổ. Kề bên cái chết im lìm đáng sợ bất ngờ, từng cảm giác của cô gái trở nên sắc nhọn hơn. ð Tác giả miêu tả sinh động, chân thực tâm lý nhân vật làm hiện lên thế giới nội tâm phong phú, nhưng trong sáng không phức tạp. Cách nhìn và thể hiện con người thiên về cái tốt đẹp, trong sáng, cao thượng cũng là phương hướng chủ đạo và thống nhất trong văn học Việt Nam thời kỳ kháng chiến. Xẻ dọc Trường Sơn đi kháng chiến Mà lòng phơi phới day tương lai. (Tố Hữu) - Nhận xét về đặc điểm nghệ thuật của truyện? * Về phương thức trần thuật: trần thuật từ ngôi thứ nhất ð tạo điều kiện thuận lợi để tác giả tập trung miêu tả thể giới nội tâm của nhân vật và tạo ra một điểm nhìn phù hợp để miêu tả hiện thực cuộc chiến đấu ở một trọng điểm trên tuyến đường Trường Sơn. * Nghệ thuật xây dựng nhân vật chủ yếu là miêu tả tâm lý nhân vật. * Ngôn ngữ và giọng điệu: ngôn ngữ tự nhiên gần với khẩu ngữ, trẻ trung và có chất nữ tính. Lời kể thường dùng những câu ngắn, nhịp nhanh tạo được không khí khẩn trương trong hoàn cảnh ở chiến trường. - Qua phần phân tích, em hãy phát biểu chủ đề của truyện? * Truyện ca ngợi những cô gái thanh niên xung phong trên những nẻo đường Trường Sơn thời kỳ kháng chiến chống Mỹ với tâm hồn trong sáng, thơ mộng, tinh thần dũng cảm, cuộc sống chiến đấu đầy gian khổ, hy sinh nhưng rất hồn nhiên, lạc quan. D. Hoạt động 4: Hướng dẫn tổng kết. - Nêu nội dung và nghệ thuật của đoạn trích truyện? * Hs dựa vào ghi nhớ để tổng kết. I. Tìm hiểu chung: 1. Tác giả: 2. Tác phẩm: II. Đọc, tóm tắt truyện, tìm hiểu từ khó, bố cục: 1. Đọc: 2. Tóm tắt truyện: 3. Tìm hiểu từ khó: 4. Bố cục: III. Phân tích: 1. Hoàn cảnh sống, chiến đấu và tính cách tổ nữ thanh niên xung phong trinh sát mặt đường: a. Hoàn cảnh sống, chiến đấu: - Trên cao điểm, giữa một vùng trọng điểm. - Nhiệm vụ: sau mỗi trận bom, tìm và phá bom chưa nổ. - Công việc nguy hiểm đòi hỏi sự dũng cảm và bình tĩnh. b. Phẩm chất chung của họ: - Tinh thần trách nhiệm cao. - Lòng dũng cảm không sợ hy sinh. - Tình đồng chí keo sơn. - Dễ xúc cảm, nhiều mơ ước,hay mơ mộng, dễ vui, dễ trầm tư. ð Phẩm chất vừa cao đẹp vừa bình dị, hồn nhiên, lạc quan của thế hệ trẻ. c. Những nét riêng: - Phương Định: nhạy cảm, lãng mạn, hồn nhiên, thích mơ mộng. - Chị Thao: từng trải, dự tính tương lai thiết thực, bình tĩnh, sợ nhìn máu. - Nho: bướng bỉnh nhưng lầm lì cực đoan. 2. Nhân vật Phương Định: - Là cô gái Hà Nội vào chiến trường. - Đã quen với thử thách nguy hiểm nhưng vẫn hồn nhiên trong sáng và mơ ước về tương lai. - Là cô gái giàu cảm xúc, nhạy cảm, hay mơ mộng, thích hát, thích làm điệu. - Gắn bó thân thiết với đồng đội, yêu mến và cảm phục những chiến sĩ. - Nhạy cảm và quan tâm đến hình thức của mình nhưng kín đáo ð tâm lý của cô thanh niên xung phong. - Tâm lý Phương Định khi phá bom được tả tỉ mỉ, chi tiết: dù công việc này rất quen thuộc nhưng vẫn có cảm giác hồi hộp, lo lắng, căng thẳng, là một thử thách với thần kinh. ð Tác giả miêu tả sinh động, chân thực tâm lý nhân vật làm hiện lên thế giới nội tâm phong phú nhưng trong sáng không phức tạp. Nhân vật Phương Định không thấy những băn khoăn, day dứt trăn trở trong ý nghĩ và tình cảm khi phải sống và chiến đấu trong thời gian dài, trong hoàn cảnh khắc nghiệt hiểm nguy. 3. Nghệ thuật: - Nghệ thuật miêu tả thế giới nội tâm nhân vật. - Kể chuyện ở ngôi thứ nhất từ điểm nhìn của nhân vật chính. - Ngôn ngữ và giọng điệu: giọng điệu ngôn ngữ tự nhiên, trẻ trung và có chất nữ tính. 4. Chủ đề: IV. Tổng kết: * Truyện Những ngôi sao xa xôi của Lê Minh Khuê đã làm nổi bật tâm hồn trong sáng, mơ mộng, tinh thần dũng cảm, cuộc sống chiến đấu đầy gian khổ, hy sinh nhưng rất hồn nhiên, lạc quan của những cô gái thanh niên xung phong trên tuyến đường Trường Sơn. Đó chính là hình ảnh đẹp, tiêu biểu về thế hệ true Việt Nam trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ. * Truyện sử dụng vai kể là nhân vật chính, có cách kể chuyện tự nhiên, ngôn ngữ sinh động, trẻ trung và đặc biệt thành công về nghệ thuật miêu tả tâm lý nhân vật. IV.Củng cố: - Đọc lại những bài thơ, đoạn thơ hay viết về thế hệ trẻ thời chống Mỹ của các tác giả Phạm Tiến Duật, Nguyễn Duy, Nguyễn Khoa Điềm, Lâm Thị Mỹ Dạ. - Nêu chủ đề của truyện. - Cảm nhận của em về nhân vật Phương Định. IV.Hướng dẫn chuẩn bị bài mới: 1. Học thuộc bài. 2. Chuẩn bị bài Chương trình địa phương phần tập làm văn. - Bài chương trình địa phương đã chuẩn bị ở bài 20. - Hướng dẫn HS cách chữa lỗi: dùng từ, viết câu, diễn đạt, viết đúng nội dung yêu cầu của bài. V.Rút kinh nghiệm: