Hoạt động ngoại khóa bổ trợ môn ngữ Văn ở THCS

A- Phần mở đầu Cơ sở lý luận và thực tiễn: Có thể nói rằng Ngữ văn là bộ môn có vị trí hết sức quan trọng đối với học sinh nói riêng và đối với toàn bộ chiến lược giáo dục của nước ta nói chung. Thông qua các tác phẩm văn học sẽ góp phần giáo dục, đào tạo nên những con người mới XHCN, phát triển đầy đủ về mặt nhận thức và nhân cách, đáp ứng yêu cầu mới của thời đại ngày nay. Trong giai đoạn hiện nay, cùng với việc đổi mới nội dung thì vấn đề đổi mới phương pháp dạy học môn Văn ở bậc THCS đang được đẩy mạnh. Gía trị nhận thức, giáo dục, thẩm mỹ của văn học đến đâu phụ thuộc rất nhiều vào phương pháp tiếp cận, tìm hiểu, cảm thụ của học sinh. Cũng như các bộ môn khác, việc tìm tòi một hướng đi tối ưu cho mỗi tác phẩm, mỗi bài giảng trên lớp có ý nghĩa quyết định tới chất lượng giờ dạy của mỗi giáo viên. Xuất phát từ nhận thức đó, tôi thấy hoạt động ngoại khoá văn học ở THCS có tác dụng bổ trợ thiết thực cho các bài giảng trên lớp của giáo viên. Trong khuôn khổ một chuyên đề nhỏ tôi xin trình bày những suy nghĩ của mình về: "Hoạt động ngoại khóa bổ trợ cho bộ môn Ngữ văn ở THCS".  B- Nội dung nghiên cứu I./ Khả năng đào tạo - giáo dục học sinh thông qua hoạt động ngoại khoá ở THCS 1- Khả năng nhận thức: ở cấp THCS học sinh nhận thức những tri thức văn học chủ yếu ở các tác phẩm văn học trong sách giáo khoa thông qua bài giảng của giáo viên. Nhưng không phải sau mỗi học kỳ học sinh nào cũng có khả năng hiểu hết những vấn đề cơ bản đã được giáo viên trình bày. Đây là một thực tế ở trường học. Bản thân các giáo viên cũng phải thường xuyên kiểm tra lại những kiến thức cơ bản của mình sau mỗi bài, mỗi chương, mỗi học kỳ, mỗi năm học. Với học sinh, các em thường có tâm lý học đến đâu biết đến đó, chỉ ôn lại những kiến thức thầy cô cho cốt để kiểm tra đạt điểm cao. Việc ôn luyện kiến thức một cách thường xuyên là hầu như không có. Bằng cách nào để có thể giúp học sinh vừa củng cố lại tri thức cũ vừa nâng cao hiểu biết của mình. Theo tôi ngoài những hoạt động nội khóa đóng vai trò cơ bản thì hoạt động ngoại khóa văn học có một ý nghĩa quan trọng. Trong mấy năm gần đây, trường THCS Minh Tân mỗi năm tổ chức một vài buổi ngoại khóa cho học sinh toàn trường. Với Tổ xã hội, môn Ngữ văn là trọng tâm của hoạt động ngoại khóa. Cứ mỗi lần chuẩn bị ngoại khóa bắt buộc học sinh phải ôn lại những kiến thức đã học từ lớp 6 đến lớp 9 nếu như muốn tham gia hoạt động ngoại khóa. Rõ ràng đây là một biện pháp củng cố kiến thức một cách tự nguyện có hiệu quả của học sinh. Ví dụ: Giáo viên đưa ra câu hỏi Tố Hữu có những tác phẩm văn học nào trong chương trình phổ thông mà các em đã học thì đối với học sinh lớp 6 mới biết tác phẩm "Lượm". Nhưng đối với học sinh lớp 8 thì đòi hỏi phải biết hai tác phẩm là "Lượm" và "Khi con tu hú". Đây mới chỉ là dạng kiến thức ở mức sơ giản. Còn đối với câu hỏi ở dạng khó hơn: Phân tích cái hay của hai câu thơ: "Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ Mặt trời chân lý chói qua tim" (Tố Hữu) Đây quả là một vấn đề tương đối khó với học sinh THCS nhưng không phải không giải quyết được. Để giải quyết được đòi hỏi học sinh phải huy động hết những hiểu biết của mình về phong cách sáng tác của nhà thơ, nội dung tư tưởng xuyên suốt bài thơ, vị trí của hai câu thơ đặt trong bài thơ, nghệ thuật - nội dung cơ bản của 2 câu thơ... (những kiến thức này học sinh không chỉ tiếp nhận được ở giáo viên mà còn đòi hỏi sự say mê tìm tòi ở các sách tham khảo). Như vậy với những vấn đề từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp, từ cụ thể đến trừu tượng đã có tác dụng thiết thực trong việc củng cố và nâng cao khả năng nhận thức văn học của học sinh. Đây cũng là giá trị đích thực của hoạt động ngoại khóa văn học trong việc bổ trợ cho bài giảng trên lớp của giáo viên. 2- Khả năng rèn kỹ năng thực hành văn học, nâng cao hứng thú học tập bộ môn của học sinh. Thông qua hoạt động ngoại khóa giúp học sinh rèn kỹ năng diễn đạt bằng ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết. Đây là một trong những kỹ năng quan trọng nhất mà giáo viên cần phải hình thành và rèn luyện cho học sinh trong những năm học phổ thông. Với những câu hỏi mang tính chất đánh gía, bình luận một vấn đề văn học (ở phạm vi nhỏ) trong một khoảng thời gian nhất định như trên đòi hỏi học sinh phải suy nghĩ viết như thế nào cho đủ ý, lôgíc, nói thế nào cho truyền cảm mà không vi phạm quy định về thời gian. Đồng thời nó sẽ giúp học sinh nói và viết Tiếng Việt cho chuẩn mực hơn. Hoạt động ngoại khóa văn học góp phần nâng cao khả năng cảm thụ tác phẩm văn học, tạo niềm say mê, hứng thú với môn học. Hiện nay, tình trạng học sinh không thích môn văn học dẫn đến khả năng cảm thụ và học văn kém là một thực tại đáng lo ngại. Nguyên nhân dẫn đến thực trạng đó, một phần do nhận thức của xã hội với bộ môn chưa đúng mức (tâm lý chung của phần lớn phụ huynh là học sinh hiện nay chủ yếu học môn văn để nói đúng, viết đúng, để thi chuyển cấp, thi tốt nghiệp còn tập trung đầu tư cho các môn học tự nhiên để sau thi đại học). Một phần do giáo viên chưa khơi gợi được hứng thú học tập bộ môn ở học sinh. Hình thức dạy, học trên lớp đã trở nên quá quen thuộc. Trong điều kiện đó hoạt động ngoại khóa văn học sẽ là một phương pháp bổ trợ đắc lực cho việc nâng cao khả năng cảm thụ văn học cho học sinh. Khi cảm thụ được cái hay, cái đẹp ở mỗi tác phẩm văn học sẽ tạo niềm say mê, hứng thú khám phá tìm tòi bộ môn ở học sinh. Đây là một ý nghĩa quan trọng mà các lực lượng giáo dục cần chú ý khai thác triệt để, góp phần thực hiện mục tiêu môn học. (Tuy nhiên hình thức này chỉ có ý nghĩa bổ trợ chứ không thể thay thế cho hoạt động trên lớp của thầy và trò). 3- Hoạt động ngoại khóa văn học sẽ góp phần giáo dục những phẩm chất tốt đẹp cho học sinh: Trước hết, hoạt động ngoại khóa góp phần giáo dục tinh thần đoàn kết, nâng cao ý thức cộng đồng, tập thể cho học sinh. Ví dụ: Cần giải quyết một câu hỏi khó, cần vượt qua một chướng ngại vật trong trò chơi tiếp sức... thì đòi hỏi các em cùng tham gia, cùng đồng sức đồng lòng thì mới giải quyết một cách trọn vẹn, đạt kết quả cao. Thứ hai: Thông qua hoạt động hoạt ngoại khóa sẽ hình thành, rèn luyện tinh thần tự chủ, bình tĩnh, tự tin, khả năng ứng xử nhanh nhạy trước tập thể. Thứ ba: Hoạt động ngoại khóa sẽ là sân chơi bổ ích, lành mạnh, loại trừ những hình thức chơi xấu làm ảnh hưởng tới sự phát triển, hoàn thiện nhân cách cho học sinh. II./ Các nguyên tắc hoạt động ngoại khóa văn học ở THCS 1- Nguyên tắc gắn đời sống với hoạt động ngoại khóa văn học: Hoạt động ngoại khóa văn học không chỉ thu hẹp ý nghĩa trong việc gắn với đời sống của việc dạy học văn. Hoạt động ngoại khóa bao gồm một phạm vi rộng lớn, đó là sự vận dụng tri thức và kinh nghiệm cũng như năng lực văn học vào hoạt động nhận thức sáng tạo nghệ thuật ngoài giờ học. Do vậy hoạt động ngoại khóa phải giữ mối liên hệ với đời sống xã hội và không thể tách rời bộ môn trong chính khóa. Bởi vì hoạt động ngoại khóa văn học không chỉ tham gia vào cuộc đấu tranh chống tư tưởng văn hóa phản động đồi truỵ mà lâu dài hoạt động ngoại khóa văn học là hình thức tiếp tục đi sâu vào nhiệm vụ hình thành nhân cách cho học sinh. 2- Nguyên tắc phối hợp: Hoạt động văn học không phải là giảng dạy và học tập lại bộ môn văn nhưng nó luôn gắn liền với nội dung giảng dạy của bộ môn, giáo viên và học sinh hoạt động ngoại khóa văn học không chỉ xuất phát từ yêu cầu phục vụ bộ môn mà còn mở rộng, củng cố và nắm chắc đặc trưng bộ môn bằng các hoạt động văn hóa, văn nghệ phong phú. Do vậy hoạt động ngoại khóa văn học phối hợp với các hình thức sinh hoạt khác để sao cho phong phú về mặt nội dung và hình thức. Có như vậy mới thu hút đông đảo học sinh tham gia một cách tự nguyện. 3- Nguyên tắc tự nguyện: Đây là một nguyên tắc rất quan trọng mà người giáo viên cần chú ý khi tổ chức ngoại khóa văn học cho học sinh. Nếu chỉ giáo dục bằng cách hô hào tinh thần tập thể, ý thức tổ chức kỷ luật thì chưa đủ thuyết phục học sinh. Phần lớn các em phải được hướng dẫn, giới thiệu và thuyết phục qua giáo viên và các hình thức hoạt động vui tươi bổ ích. Người tổ chức cần hướng dẫn để các em đề xuất ý kiến, chịu trách nhiệm với công việc của mình, biết đánh gía rút kinh nghiệm, cải tiến hoạt động ngoại khóa văn học mà các em thấy hứng thú và tự nguyện tham gia. Có như vậy tính tích cực của hoạt động ngoại khóa mới được phát huy. 4- Chủ động sáng tạo trong hoạt động ngoại khóa: Tôn trọng nguyên tắc chủ động sáng tạo để phát triển ở học sinh sự năng động sáng tạo, óc bao quát công việc và phát hiện những khâu trọng yếu. Nguyên tắc sáng tạo giúp học sinh phát triển khả năng ứng biến, khả năng huy động tri thức, kinh nghiệm, phương tiện tập trung để hoàn thành công việc nhanh chóng và có hiệu quả. Đó là sự sáng tạo phương pháp, hơn nữa nguyên tắc này góp phần rèn luyện khả năng tích luỹ tri thức, kinh nghiệm và kỹ năng hoạt động văn hóa, văn nghệ cho học sinh trên cơ sở hiểu biết dần sáng tạo cái đẹp trong hoạt động thẩm mỹ. 5- Nguyên tắc tôn trọng tính vừa sức trong hoạt động ngoại khóa văn học: Bất kỳ hoạt động nào cũng phải tính đến tính vừa sức của đối tượng tham gia. Hoạt động ngoại khóa văn học cũng không thể tách rời nguyên tắc đó. Trong qúa trình tham gia hoạt động ngoại khóa những câu hỏi dễ gây ra sự nhàm chán, những vấn đề khó quá gây ra sự ức chế làm cho học sinh bế tắc. Do vậy người tổ chức phải chú ý đến nguyên tắc này. III./ Một hình thức hoạt động cụ thể: Sau đây tôi xin triển khai một hình thức hoạt động cụ thể dưới dạng hội vui học tập. Nội dung chủ yếu là tìm hiểu các vấn đề có liên quan đến phân môn Ngữ văn trong nhà trường phổ thông. Có sự hỗ trợ của máy chiếu đa năng. Phần 1: Công tác chuẩn bị: Về cơ sở vật chất: Sân bãi, sân khấu, các đồ dùng có liên quan phục vụ cho hội thi như máy chiếu đa năng, bàn ghế, bảng điểm, ô chữ, bản đáp án, chữ giấy... Chuẩn bị nội dung: Nhờ các đồng chí giáo viên thuộc các bộ môn cho câu hỏi và đáp án, các trò chơi, các tiết mục văn nghệ. Ban tổ chức tiến hành chọn lựa các đơn vị kiến thức phù hợp với hội thi. Hướng dẫn các đội chơi chuẩn bị các nội dung để luyện tập (3 đội), tổ chức chơi trong phạm vi toàn trường. Mời đại biểu. Phần 2: Chương trình và nội dung thi chính Vòng I: Thi trả lời nhanh các câu hỏi đặt ra. Mỗi đội được quyền trả lời 10 câu hỏi trong thời gian 1 phút. Mỗi câu hỏi có đáp án trả lời đúng được 10 điểm. Nội dung kiến thức có liên quan đến các tác giả, tác phẩm thuộc chương trình Ngữ văn mà các em đã được tìm hiểu và học tập. Việc trả lời nhanh vừa giúp các em củng cố lại kiến thức, vừa rèn luyện khả năng nhanh nhạy, bình tĩnh, chủ động. Ví dụ 1: 1. Truyện Kiều lúc đầu có tên là gì? Đoạn trường Tân Thanh. 2. Nhà thơ được coi là: "Thư sinh giết giặc bằng ngòi bút" Nguyễn Bỉnh Khiêm Vòng II: Trả lời các câu hỏi trắc nghiệm Luật chơi: Mỗi đội được quyền cùng nhau trả lời 8 câu hỏi bằng cách giơ đáp án trả lời đúng trong một khoảng thời gian theo quy định. Mỗi câu trả lời đúng được 10 điểm. Nội dung kiến thức có liên quan đến các phân môn Văn học, Tiếng Việt. Đối với văn học, cần đưa ra những câu hỏi hiểu biết về nội dung, nghệ thuật, về những hình ảnh đẹp, những nét độc đáo sáng tạo trong những câu văn, thơ... Qua đó phần nào củng cố kiến thức, bồi dưỡng khả năng cảm thụ văn học. Tương tự đối với Tiếng Việt, giáo viên đưa ra các tình huống ngôn ngữ, các câu hỏi điền khuyết để yêu cầu học sinh hoàn thiện... Ví dụ 1. Hình ảnh "mặt trời" nào sau đây được dùng theo lối ẩn dụ? A. Mặt trời mọc đằng đông. B. Thấy anh như thấy mặt trời Chói chang khó ngó trao lời khó trao. C. Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ Mặt trời chân lý chói qua tim D. Bác như ánh mặt trời xua màn đêm giá lạnh. 2. Cụm từ "lên thác xuống ghềnh" là: A. Tục ngữ B. Thành ngữ C. Quán ngữ D. Ca dao Vòng III: Trò chơi "Ai nhanh hơn" Các đội tự bốc thăm thứ tự chơi. Các thành viên trong mỗi đội phải lần lượt ngậm thìa có quả bóng bàn vượt qua đoạn đường có các chướng ngại vật đến nơi ghép các thông tin tương ứng. Khi đến nơi người chơi sẽ chọn một thông tin bất kỳ là tên một tác phẩm hoặc tên một tác giả để ghép vào bảng tương ứng phía trên. Làm xong chạy về vị trí xuất phát trao bóng cho người tiếp theo. Mỗi thông tin đúng được 10 điểm, thời gian chơi 3 phút. Đây là trò chơi có tính chất giải trí sau phần thi khá căng thẳng trên. Nó cũng có tác dụng rèn luyện tinh thần đoàn kết, ý thức tập thể. Vòng IV: Thi đọc hoặc bình gía về một tác phẩm văn chương hay mà em thích nhất. Ưu tiên cho những tác phẩm tự sáng tác. Đây là một phần thi khó, đòi hỏi khả năng cảm nhận, phân tích, bình gía của học sinh. Không khí văn chương, óc tưởng tượng sáng tạo sẽ được phát huy một cách tích cực ở phần thi này. Cuối phần thi là tổng kết trao phần thưởng.  C- kết luận Tổ chức buổi hoạt động ngoại khóa môn Ngữ văn tại trường tôi nhận thấy: Tạo được không khí học tập, vui chơi một cách lành mạnh, tích cực cho toàn thể các em học sinh. Củng cố kiến thức môn Ngữ văn một cách hữu hiệu, thiết thực và hơn thế nữa là đã góp phần vào việc tạo hứng thú học tập môn Ngữ văn mà vẫn được coi là bị đóng băng ở học sinh hiện nay. Thiết nghĩ, công tác ngoại khóa môn Ngữ văn mà được các cấp Giáo dục, các thầy cô quan tâm đúng mức sẽ có tác dụng rất lớn trong việc hoàn thiện về khả năng giáo dục của môn Ngữ văn đối với việc hình thành nhân cách học sinh. Đây cũng là nguyện vọng của tôi thay cho lời kết của chuyên đề. Qua đây tôi rất mong nhận được những ý kiến góp ý chân thành của đồng nghiệp. Tôi xin chân thành cảm ơn! Minh Tân ngày 2 tháng 4 năm 2007 Người viết Hoàng Thị Nguyệt